Oecumenisch of post-kerkelijk?

Een schitterend motto van Pieter van Hoof: wie echt de kerk wil veranderen moet oecumenisch worden. Pieter is een grondige theoloog met een rijke staat van dienst, bij het secretariaat van de Rooms Katholieke kerk, bij de KRO en al heel wat jaren bij de Dominicus. Ik proef bij hem behalve enthousiasme voor wat er liturgisch en bijbels in de Dominicus gebeurt ook behoefte aan bezinning: waar staan we eigenlijk met deze kerk? Ik weet niet wie de band tussen R.-K. Kerk en Dominicus heeft opgezegd, maar vermoed dat het antwoord aan beide zijden zal luiden: de ander. Inderdaad heeft de Dominicus jarenlang als proeftuin gewerkt en vele liturgische vruchten opgeleverd. Een proeftuin wordt gekenmerkt door twee zaken: de voorlopigheid van het experiment en het werk ten behoeve van het geheel. Daar nu was ik verbaasd over Pieters visie op oecumene. Beide zaken lijken bij hem plaats te maken voor de optie van een nieuwe en eigen kerk. Oecumenisch?

Ik ben er zelf al jaren persoonlijk en theologisch diepgaand mee bezig, maar mijn ervaring is helemaal niet dat de vraagstukken zijn overstegen. Wel is er veel onverschilligheid, hetgeen niet hetzelfde is. Van protestantse zijde wordt vaak het schema gehanteerd: op plaatselijk vlak is het prima, maar ja die hiërarchie en Rome! Daar gaat men voorbij aan iets essentieels dat de katholieke in de oecumene hebben in te brengen: dat het niet gaat om een kerk op een eiland, waarin je je kunt vermeien in het eigen gelijk. Ik heb wel eens het idee dat Nederland door al dat water en die eilanden een eigen waarheidsopvatting heeft ontwikkeld: ik heb gelijk, want ik ben op mijn eigen eiland. Het gaat echter om de wereld. Ook wordt in de oecumene wel gezegd: we hebben het goed, maar ja, dat ambt. Kunstmatig wordt gesuggereerd dat de bronnen voor het bisschopsambt van na Constantijn stammen en met macht te maken zouden hebben. Maar de oudste bronnen zijn nog enkele eeuwen ouder. Het Vaticaanse spreken over kerkelijke gemeenschappen in plaats van kerken komt onplezierig over: de vraag eronder is echter zonder meer reëel. Wat vinden reformatorische kerken van het bisschopsambt? Hier hebben katholieken in het oecumenisch gesprek een taak die verder gaat dan een geruststellend eilandgevoel.

Dat alles is bekend. Minder bekend is een gouden regel die ooit in Zuid-India is ontwikkeld, waar het eerste samengaan van episcopale en niet-episcopale kerken ter wereld heeft plaatsgevonden: zet alleen die stappen die zicht geven op de verdere eenwording. Het betekende dat in die context eucharistische gastvrijheid tijdens het proces van eenwording bespreekbaar was, maar voorlopig en met uitzicht op de gehele kerk, dus alleen als het de uiteindelijke eenwording niet stagneert. Op het moment dat gelovigen zeggen: wat zullen we moeilijk doen, we hebben toch de intercommunie al? is er sprake van een grondige verburgerlijking van het kerkbesef. Daar zitten we midden in.

We hebben net Sibiu achter de rug, waar de Oosterse kerken prominent aanwezig waren. Alhoewel het blad Trouw zich alleen maar beklaagde over de grote limousines van de orthodoxe kerkleiders (alsof de journalist zelf op de fiets naar Sibiu was gekomen), mogen we toch rijke spirituele bronnen in die tradities vermoeden, die nauw samenhangen met liturgieopvatting en trouw aan het gegeven ambt. Nu wordt het vaak voorgesteld dat het Vaticaan omwille van de Oosterse kerken bepaalde zaken in de oecumene onbespreekbaar houdt. Dat moge waar zijn, vergeten wordt dat de Oosterse kerken ook vragen stellen aan de reformatorische kerken. Het gaat dus niet aan om die vragen alleen op het bordje van Rome te leggen. Datzelfde geldt voor de Dominicus, hoe ver weg het ook lijkt. Wat vindt de Dominicus van de Oosterse kerken en hoe houdt ze opening daar naar toe? Te denken dat hier de vragen zijn overstegen is een jammerlijke vergissing en een belediging van de gesprekspartners. Een proeftuin houdt de band met die vragen. Oecumene is geen derde weg naast protestant of katholiek, een proeftuin is geen derde kerk. Hoe dan ook is het tijd voor bezinning en het komt Pieter van Hoof de eer toe deze knuppel in het hoenderhok te hebben gegooid.

Marcel Poorthuis