Kerk op IJburg als Oecumene

Toen mij gevraagd werd iets over de oecumene op IJburg te schrijven bekroop mij een gevoel van terughoudendheid daarover informatie te verstrekken. Oecumene is zo’n breed begrip. De vraag is vaak gewettigd over welke oecumene het je dan hebt. Veel kerkgemeenschappen hanteren dit woord, en daarrdoor wordt het een containerbegrip. Een container waar allerlei variaties in passen, in het gebruik toegespitst op de eigen identiteit. De grote kerken geven daarin zonder gêne het voorbeeld: iedereen is toch welkom in de kerk?

Zo ook op IJburg waar sinds 2005 vieringen worden gehouden die wij oecumenisch zijn gaan noemen en waarin we proberen recht te doen aan de doelstellingen zoals die in het project De Tronk indertijd met elkaar zijn afgesproken. Daarom begint onze website ook met de introductie:

                         De Tronk deelt zijn ruimte met mensen uit alle windstreken. 
                         Iedereen is op zoek naar de zin van het leven, en ieder mens doet dat op zijn eigen manier. Een
                         plek die het leven op IJburg verdieping geeft.
                         Welkom!
Een korte preambule van ons project. Hoe zijn wij dan begonnen?

Het was al aan het eind van de vorige eeuw dat de Raad van Kerken in Amsterdam zich bekommerde over de nieuwe wijk op IJburg. In het reeds nieuw bebouwde KNSM-eiland in Oost bleek de kerk – in welke vorm dan ook – niet aanwezig te zijn: de tijdgeest gaf het niet aan. Op IJburg moest dat anders gaan. Waren aanvankelijk alle bij de Raad aangesloten kerken enthousiast om eraan mee te werken de kerk daar gestalte te geven, de twee grootste kerken van Nederland namen het voortouw (bleven over) en huurden voor een periode van vijf jaren een hoekpand aan de Mattenbiesstraat. Van daaruit zouden dan enige theologen o.l.v. een interkerkelijke projectgroep aan de slag kunnen gaan in het realiseren ervan. En zo gebeurde het ook. Als naam werd De Tronk genomen, dat takje uit Jesaja 11, dat naar alle kanten kan uitlopen, zodat uiteindelijk die ene boom in zijn grote verscheidenheid zichtbaar kon worden.

Bevlogen begonnen we aan ons werk, aangemoedigd door de burgerlijke gemeente die een IJburg zonder grenzen aanmoedigde. Voor ons werd het een IJburg zonder kerkgrenzen: hoe konden we een seculier geworden jonge bevolkingsgroep, met een leeftijdsgemiddelde van 25 jaar het evangelie aanbieden? Vertellen dat we naast de kerken mochten optrekken? Telkens weer ontmoetten we mensen die de kerkgang niet meer misten. Geboden en verboden waren voor hen onneembare kerkelijke drempels. In deze discussie kwamen alle verschillende kerkverenigingen voorbij. Wilde men dan helemaal de kerk verlaten? Was er toch nog niet een spoortje religiositeit te bekennen?

Medio 2005 namen we de beslissing om, na enig geëxperimenteer met inhoud en dag, op de eerste zondag van de maand een viering van Schrift en Tafel aan te bieden. Wat schetste onze verbazing? Van de door ons digitaal opgeslagen adressen van IJburgers waar wij reeds contacten mee hadden opgebouwd kwam een positieve reactie op de oproep voor onze eerste viering. De vieringen die wij vrijelijk kopieerden van De Rode Hoed werden goed ontvangen. De liederen van Huub Oosterhuis, veelal prachtig bewerkt voor pianobegeleiding, werden door onze pianiste met verve gebracht en ontvangen. Het eerste jaar waren er al direct een paar doopsels. De behoefte liet zich bemerken. Feest alom!

Mogen we hierin de Oecumenische gedachten terugvinden zoals die bedoeld was bij de oprichting van de Wereldraad van Kerken in 1948 ? Van meet af aan was daar als uitgangspunt de onderlinge oprechte vriendschap van theologen; dat was de basis van het samen optrekken. Op IJburg voelden wij ons met die saamhorigheid verwant. Ook de leden van de werkgroep komen uit verschillende kerkafdelingen en voelden zich verwant aan de doelstelling. Na enige jaren samen optrekken, wees de praktijk echter uit dat de vriendschap die wij met elkaar beleefden toch een andere invulling bij de initiërende kerken kreeg. Hoe moesten we daarmee omgaan? Niet alleen de teloorgegane euforie van Vaticanum II, maar ook een vorm van verinnerlijking bij de andere kerk(en) bleken ook ons eiland te bereiken. Moeten we dan constateren dat de grote oecumene mislukt is, zoals een VU-rapport in 2007 over de kerk op IJburg vaststelde?  

Op de werkvloer bemerkten we dat ‘onze’ postmoderne samenleving aan de basis van het kerk-zijn, zich niet zo bezig hield met een letterlijke interpretatie van oude heilige teksten, en zich evenmin druk maakte over gecanoniseerde kerkstructuren. Juist in een wereld met zich snel ontwikkelende communicatietechnologie, die in onze gemeenschap het vermogen onweerstaanbaar in zich heeft zien groeien om conflicterende kerkelijke interpretaties te durven benoemen en achter zich te laten, krijgt de oecumene-aan–de-basis zijn bestaansrecht. Is het de jeugd als mondige christenen die daardoor mede oog heeft gekregen voor de presentie van de andere  wereldgodsdiensten, die ook in ons gebied zich hebben doen herkennen? 

Indien een antwoord op de vraag gegeven moet worden, hoe die ‘oecumene van de basis’ zich verder op IJburg zal ontwikkelen, blijft deze vraag vooralsnog open. Het zijn de  protestantse- en rooms-katholieke kerk die, als aanvankelijke initiatiefnemers, het voornemen hebben geuit, vanuit hun eigen traditie een afzonderlijke tak van die Jesaja-tronk aan het planten. Of daarmee de oikoumenè van de basis recht wordt gedaan is maar de vraag. Het zullen uiteindelijk de trouwe bezoekers van de vieringen van de afgelopen jaren zijn die daarop een antwoord zullen geven. Het is de Amsterdamse Raad van Kerken die graag ziet dat ‘een dak boven het hoofd’ van aangesloten kerken wordt hersteld. Een dak dat gevormd wordt niet door één maar het liefst door meerdere sympathiserende leden van die Raad. De Dominicus Gemeente, de Remonstrantse Gemeente en de Oud-Katholieke Kerk hebben zich als kandidaten hiervoor gemeld.

De proeftuin IJburg is nog in volle gang. De toekomst is aanstaande.

Pim Rijnders

Auteur is diaken van de Oud-Katholieke Kerk en werkt als pastor-vrijwilliger in de geloofsgemeenschap van De Tronk, resultaat van Kerk op IJburg.