Bisschop kan de tijdgeest niet keren

Waarom is de nieuwe aartsbisschop Eijk zo lauw ontvangen? 

Het is opvallend dat de benoe­ming van de nieuwe aartsbisschop Eijk zo weinig publieke reacties heeft opgeroepen, zij het dat er ge­wezen werd op zijn ethische recht­lijnigheid, waarmee hij zich om­hulde als docent aan het seminarie met name op het gebied van de homofilie en euthanasie. Ook werd gezegd dat hij een goed be­stuurder is, die orde op zaken weet te stellen, maar ook dat kan met rechtlijnigheid te maken heb­ben. Er werd echter weinig gezegd over zijn pastorale instelling, die voor het bisschopsambt toch een van de belangrijkste vereisten is. 

Hoe komt het toch, dat zijn benoe­ming zo weinig reacties heeft opge­roepen, tenzij van hen die juichen dat door hem de orthodoxie ge­waarborgd is? Enkele decennia ge­leden was de kerk in rep en roer wanneer er opnieuw een behou­dend figuur een bisschopszetel be­steeg. Is het onverschilligheid of wellicht gelatenheid?

Dat eerste is een slecht teken, om­dat het mensen niet meer interes­seert, wie er tot bisschop be­noemd wordt. Hun ervaring is dat er toch niet naar hen geluisterd wordt. Hogere instanties gaan hun eigen gang en bewandelen gehei­me wegen, die onttrokken zijn aan het oog van het kerkvolk. Maar ook gelatenheid is niet best, omdat dat een uiting is van weekheid zo­als bij iemand die murw geslagen wordt en alles maar over zich heen laat komen.

Maar is dat wel nodig? In wezen is een bisschopsbenoeming slechts van relatief belang voor de vitali­teit van een kerkgemeenschap. De bisschop mag dan eerder een con­trolerend dan een inspirerend fi­guur zijn, de basis moet de moge­lijkheden die ze zichzelf kunnen toe-eigenen meer dan anders ge­bruiken. Ze worden uitgedaagd om weerbaar te zijn.

Ondanks de schijn van het tegen­deel - de handhaving van een strakke hiërarchie en de nauwe­lijks bestaande inspraak - is de speelruimte van de kerkelijke gele­dingen wellicht groter dan we den­ken. De pastor in zijn parochie en de pastoraal werk(st)er kunnen verregaand hun eigen beleid bepa­len, behoorlijk onafhankelijk van de bisschop. Ook al zal de bis­schop het tot zijn verantwoorde­lijkheid rekenen om in bepaalde gevallen bij te sturen - hopelijk op een menselijke manier -, hij zal toch rekening moeten houden met de concrete realiteit van een geloofsgemeenschap. Wanneer er geen gewijde ambtsdragers te vin­den zijn, zullen de zgn. leken het gemeenschapsgebeuren moeten dragen.

We moeten bovendien bedenken dat een bisschop nooit in staat zal zijn een tijdsgeest ofwel een be­paald cultureel klimaat te keren. Om het concreet te maken: hij kan wel uitgaan van een verouderd kerkbeeld en zijn beleid daarop af­stemmen b.v. door een benoemin­genbeleid, dat zijn kerkbeeld duide­lijk maakt. Maar dan zullen de pro­blemen zich verplaatsen en zich aan de basis manifesteren en indi­rect ook aan de top. Hij zal altijd in moeilijkheden geraken, omdat de tijdsgeest zich in de basis heeft genesteld.

Onze tijdsgeest wordt gekenmerkt door een sterk individualistische mentaliteit, reden waarom de kerk in onze cultuur een sterke crisis doormaakt. Individualisme staat immers haaks op het gemeen­schapskarakter van een kerkge­meenschap. Geen bisschop kan daar een eind aan maken. Integen­deel, hij zal de heersende cultuur ernstig moeten nemen.

Geloofsverkondiging heeft in zulk een context geen enkel effect als de klok teruggedraaid en de heer­send cultuur ontkend wordt. Cul­tuurpessimisme roept het tegen­deel op van wat men beoogt. Men­sen zullen zich nog sterker in het individualisme gaan harnassen en zich nog verder van de kerk gaan afkeren.
Christenen en a fortiori de bis­schop zijn verplicht hun tijd te be­grijpen, haar in ieder geval met mildheid tegemoet te treden en naar openingen te zoeken, om haar af en toe een injectie te geven vanuit een evangelische levenshou­ding. De christelijke gemeenschap zal opnieuw weerbaar moeten zijn en zich scherper moeten profile­ren in maatschappelijke kwesties als het individualisme en consu­mentisme, in het migratie- en inte­gratiebeleid, in het milieu, in de toenemende kloof tussen arm en rijk. Dit alles vanuit de inspiratie, die zij vanuit het evangelie in de persoon van Jezus Christus vin­den.

Zich beklagen over een bisschop, die schijnbaar beeld is van het te­gendeel, heeft geen enkele zin, als aan de basis niet het ware gezicht van de kerk getoond wordt.
En dat alles vanuit de overtuiging, dat een bisschop hoe conservatief hij ook is, nooit in staat zal zijn de tijdsgeest een hele slag te doen draaien.

Ton Baeten

Emeritus abt van de Ab­dij van Berne in Heeswijk-Dinther