Wie echt de kerk wil veranderen, moet oecumenisch worden

De kunst aan het begin van de twintigste eeuw is leidraad bij de ontwikkelingen die ik voor me zie als het gaat om veranderingen in de kerken. Men zocht immers in zoveel gebieden van de kunst naar een zeker minimum dat over zou moeten blijven om de werkelijkheid te verbeelden, als men alle vormen en uitingen zou moeten schrappen. Piet Mondriaan vond zijn drie primaire kleuren. In de kerk komt deze beweging pas tot stand indien men oecumenisch wordt! Immers, alleen in de ontmoeting van de reformatorische en de rooms-katholieke tradities kan de kern naar voren worden gebracht die er werkelijk toe doet. Wie dus echt de kerk wil veranderen, moet oecumenisch worden!

Deze stelling is in de praktijk waar gebleken. Op een organische wijze ontstond in de Dominicus te Amsterdam een oecumenische ontmoeting welke het beste uit twee tradities samen bracht: een sterke, bijbelse verkondiging in samenhang met de viering van de eucharistie. En in hun onderlinge samenhang zijn beide gericht op zingeving van de enkeling en diens toewijding aan de wereld. Pas in de ontmoeting ontstond een zekere moed om tot de kern te gaan. Zeker, de omstandigheden waren bijzonder, dik dertig jaar geleden. Zij waren anders dan nu. Er heerste een geest die experimenten  mogelijk maakte, zelfs in de ogen van de toenmalige Haarlemse bisschop. Maar uit het feit dat de Dominicusgemeente na deze beginjaren zich blijvend een gezonde financiële basis wist te verschaffen en alle jaren kon behouden, mag men afleiden dat velen deze gang naar de kern blijvend ondersteunen. De ontmoeting met anderen wekte immers een  blijvende vitaliteit.

Zo ging men gaandeweg voorbij het bewustzijn dat de een doet zeggen “Ik ben rooms-katholiek” en de ander “Ik ben protestant”. Men ging voorbij de grens van de eigen afkomst.  Men heeft deze in de rug. En dat is kostbaar. Maar wat men vóór zich heeft, is de gemeenschappelijke toewending tot Jezus Messias, wiens joodse wortels definitief werden teruggevonden. Wat zou het, met het oog op de toekomst nog kunnen betekenen, dat de een zegt “ik ben rooms-katholiek” en de ander “ik ben protestant”? Veronderstelt een dergelijke uitspraak aan katholieke kant een blijvend neen tegen Luther? En zal een protestant geen kaarsjes branden? Omwille van de eisen welke gesteld worden aan de kerk anno 2007, vertoevend in een zeer pluriform religieus en spiritueel landschap, moeten katholieken maar leren met een zeker knipoog de eigen traditie te relativeren, welke rooms-katholieke traditie in zekere zin ontstond op het concilie van Trente! Dit vloeken in de kerk moet men zichzelf niet ontzeggen, nu de eis gesteld wordt om – omwille van de persoonlijke en maatschappelijke relevantie van ons gemeenschappelijk geloven – wat dóór alle instituties en lagen in de geschiedenis heen te kijken, tot op die kern die verbindt.

Van belang is het hierbij op te merken dat het niet de Dominicus was die als het ware de liefde tot bisschop en kerk opzegde, maar het omgekeerde was het geval: de rooms-katholieke kerk sneed de verbinding door! Omwille van de liefde is soms een schijnbare liefdeloosheid geboden, welke er in kan bestaan dat men bisschoppelijk beleid de rug toekeert. Communio is immers meer en anders dan instemming met restrictief kerkbeleid. Het gaat wel over de kerk, maar het drááit niet om de kerk! Het draait om de wereld.

Daarom zou men moeten ‘doorgaan met kerk-zijn’, zoals Borgman zei, en moed vatten. En op deze plek, in dit huis dat u allen vandaag ontvangt,  kan men dat leren. De kern vast houden in een oecumenische ontmoeting ten gunste van de wereld. En gelóóf het: hier, in de Dominicus, is in deze inmiddels lange geschiedenis gebleken dat mensen dit samen-geloven willen ondersteunen. Ja, gelóóf het: wie naar de kern wil, zál een gezonde financiële basis vinden! Moed heeft immers net wat méér nodig dan de juiste inspiratie alleen…

Pieter van Hoof

Pieter van Hoof is voorganger in de Dominicusgemeente te Amsterdam; hij deed bovenstaande oproep op het Symposium over Kerk en ambt, Dominicuskerk, Amsterdam, 10 november 2007.