Als de paus een Obama zou zijn

Het is president Barack Obama gelukt de Verenigde Staten in korte tijd uit stemmingsdepressie en dood tij qua hervormingen weg te leiden, een geloofwaardig visioen van hoop voor te stellen en een strategische ommekeer in zowel de binnen- als de buitenlandse politiek van dit grote land in gang te zetten.

Hoe anders in de katholieke kerk. De stemming is bedrukt, het dood tij qua hervormingen verlammend. Voor velen zit paus Benedictus XVI na vier jaar in zijn ambt op eenzelfde lijn als George W. Bush. Geen toeval, dat de paus z’n 81ste verjaardag in het Witte Huis vierde. Beiden, Bush en Ratzinger, hebben niet het vermogen iets te leren in kwesties als geboorteregeling en abortus, zijn afkerig van alle serieuze hervormingen, autoritair en niet transparant in de uitvoering van hun ambt, beperken de vrijheden en rechten van mensen.

Zoals Bush in zijn tijd lijdt ook paus Benedictus onder een toenemend verlies aan vertrouwen. Veel katholieken verwachten niets meer van hem. Erger nog: door de herroeping van de excommunicatie van vier illegaal gewijde traditionalistische bisschoppen, onder wie een notoire holocaust-ontkenner, werden alle bij de keuze van Ratzinger tot paus geuite angstige vermoedens bevestigd. De paus benoemt mensen op invloedrijke posities die de door Vaticanum II bevestigde godsdienstvrijheid, de dialoog met de andere kerken, de verzoening met het jodendom, de grote waardering voor de islam en de andere wereldreligies als ook de hervorming van de liturgie blijven afwijzen.

Om de ´verzoening´ met een handjevol aartsreactionaire traditionalisten dichterbij te brengen riskeert deze paus het verlies aan vertrouwen van miljoenen katholieken in alle landen die trouw zijn aan het tweede Vaticaanse concilie. Dat uitgerekend een Duitse paus zulke misstappen overkomen, verscherpt de conflicten. Verontschuldigingen achteraf kunnen het kapot geslagen porcelein niet lijmen.

Al met al had een paus nog gemakkelijker dan een president van de VS een koersverandering kunnen doorvoeren. Hij heeft geen congres als wetgevende macht naast en geen hooggerechtshof als rechtelijke macht boven zich. Hij is regeringsleider zonder enige beperking, hij is wetgever en hoogste rechter in de kerk. Hij zou, als hij dat zou willen, van de ene op de andere dag anticonceptie kunnen toestaan, het huwelijk van priesters toelaten, de wijding van vrouwen mogelijk maken en verlof geven tot intercommunie met de evangelische kerken. Wat zou een paus doen die in de geest van Obama zou handelen? Hij zou net als Obama

       1.     duidelijk uitspreken dat de katholieke kerk zich in een diepe crisis bevindt en hij zou de haard
               van de crisis benoemen: veel gemeenten zonder priester, geen belangstelling voor het
               priesterschap, door
               onpopulair  fusies van parochies aan het oog onttrokken ineenstorting van pastorale, vaak in de
               loop der eeuwen gegroeide structuren;

      2.     het visioen van hoop op een vernieuwde kerk, een gerevitaliseerde oecumene, toenadering tot de
              joden, de moslims en de andere wereldreligies en een positieve waardering van de moderen
              wetenschap verkondigen;

     3.      de kundigste medewerkers aantrekken, geen ja-knikkers maar autonome persoonlijkheden,
              ondersteund door competente en onbevreesde experts;

     4.      de dringendste hervormingsmaatregelen per decreet (executive orders) per direct initiëren en

     5.      een oecumenisch concilie bijeenroepen ter bevordering van de nieuwe koers.

Maar wat een deprimerend contrast:

Terwijl president Obama met bijval uit de hele wereld vooruitkijkt en zich opent voor de mensen en de toekomst, oriënteert deze paus zich vooral achteruit, geïnspireerd door het ideaal van de middeleeuwse kerk, sceptisch tegenover de reformatie, gespleten tegenover de vrijheidsrechten van de moderne tijd.

Terwijl president Obama zich coöperatief opnieuw moeite getroost voor partners en bondgenoten, is paus Benedictus net als George W. Bush gevangen in een vriend-vijanddenken. Medechristenen in de evangelische kerken stoot hij voor het hoofd, doordat hij deze gemeenschappen niet als kerk erkent. De dialoog met moslims is niet uitgekomen boven lippendienst aan ´dialoog´. De verhouding met het jodendom moet als diep verstoord worden gekenmerkt.

Terwijl president Obama hoop uitstraalt, burgerinitiatieven bevordert en een ´nieuw tijdperk van verantwoordelijkheid´ eist, is paus Benedictus gevangen in angstvoorstellingen en wil hij de vrijheid van mensen zo ver mogelijk beperken om een ´tijdperk van de restauratie´ door te zetten.

Terwijl president Obama offensief de grondwet en de grote traditie van zijn land er bij haalt ter verantwoording van moedige hervormingsstappen, legt paus Benedictus de decreten van het hervormingsconcilie van 1962 tot 1965 restrictief achterwaarts uit: in de richting van het restauratieconcilie van 1870.

Maar omdat paus Benedictus XVI naar alle waarschijnlijkheid zelf geen Obama wordt, hebben wij voor de komende tijd behoefte aan

         1.     een episcopaat dat de klaarblijkelijke problemen van de kerk niet toedekt maar open benoemt
                 en op diocesaan niveau energiek aanpakt;

        2.      theologen die actief aan een toekomstvisie van onze kerk meewerken en niet bang zijn om de
                 waarheid  te zeggen en te schrijven;

       3.      zielzorgers die zich verweren tegen de voortdurende overbelasting en samenvoeging van
                meerdere parochies en hun eigen verantwoordelijkheid als zielzorger moedig op zich nemen;

       4.      vrouwen in het bijzonder, zonder wie de zielzorg op veel plaatsen in elkaar zou zakken, die hun
                mogelijkheden tot invloed zelfbewust benutten.

Maar kunnen wij dat werkelijk?  Yes, we can.

Hans Küng

Deze tekst van Dr. Hans Küng is eerder verschenen in de Süddeutsche Zeitung van 31 januari 2009.

Vertaling: Bert Sweerts.