Verklaring over Caritas in Veritate

Terwijl president Obama en andere wereldleiders in de G8 zich voorbereiden op hun ontmoeting in Italië, heeft paus Benedictus XVI zijn lang verwachte encycliek gepubliceerd over de economie, Caritas in Veritate (Liefde in Waarheid). Beide gebeurtenissen zullen onvermijdelijk zorgen voor een interessante agenda voor de ontmoeting tussen paus Benedictus en president Obama, die voor vrijdagmiddag op het programma staat.

Er staat veel lofwaardigs in ‘Caritas in Veritate’. Er zijn echter ook enige ernstige omissies. De paus schiet tekort op het punt van meeleven met vrouwen, die vaak achteraan in de rij staan bij het ontvangen van ontwikkelingshulp. Terecht veroordeelt hij kindersterfte, maar hij zegt geen woord over het sterven van moeders in het kraambed. Hij spreekt zich niet echt uit over de effecten van HIV en AIDS op economieën in ontwikkeling en laat steun voor een holistische benadering van HIV-preventie achterwege waarin het verschaffen van condooms een van de maatregelen is.

In onze zorg over de encycliek staat centraal de manier waarop de paus de gezondheidszorg op seksueel- en voortplantingsgebied en de daarbij behorende rechten behandelt. De paus bepreekt wat hij “verantwoorde voortplanting” noemt, die “onder andere een positieve bijdrage levert aan de integrale menselijke ontwikkeling”, en doet een beroep op de man (sic) “om respect te hebben voor menselijke waarden in de uitoefening van zijn seksualiteit”. Vanwege de bezwaren van de kerkelijke overheid tegen moderne methoden van gezinsplanning, worden de middelen waarover de mens beschikt om zich verantwoord voort te planten niet genoemd, tenzij op een afkeurende wijze.

Gezien dit verwrongen perspectief slaan enkele van paus Benedictus’ uitspraken over ontwikkelingshulp de plank mis. Opnieuw onthullen zijn woorden hoe de kerkelijke overheid onophoudelijk poogt om een gezonde ontwikkeling van een AIDS-politiek inclusief gezondheid en rechten op het gebied van seksualiteit en voortplanting te frustreren. In plaats van te laten zien hoe hij worstelt met de daarbij behorende morele kwesties, valt de paus, zoals zo vaak, terug op het waarschuwen tegen het opwekken van abortus, gedwongen sterilisatie en verplichte geboortebeperking. Deze praktijken zijn laakbaar maar gelukkig zeldzaam. Ze moeten natuurlijk steeds opnieuw worden tegengegaan, maar zij zijn niet de norm en evenmin belichamen zij wat internationale ontwikkelingsinstellingen voorstaan.

De paus heeft gelijk als hij stelt dat het sociale beleid van de kerk de basis vormt voor hoe ze denkt over “ontwikkeling, sociaal welbevinden, (en) het zoeken naar een bevredigende oplossing van de sociaaleconomische problemen waarvoor de mensheid zich gesteld ziet”. En, welzeker, de kerk doet veel goed werk op veel van deze terreinen. ‘Caritas in Veritate’ vestigt de aandacht op de grove misstanden die in onze wereld bestaan. “Rechtvaardigheid en het welbevinden van allen” worden terecht naar voren gehaald als zijnde van vitaal belang voor welk ontwikkelingshulpprogramma dan ook. Paus Benedictus stelt dat de beschikbaarheid van water en voedsel “een universeel recht is voor alle mensen, zonder onderscheid of discriminatie”.  Hij roept de wereldgemeenschap op om de armen niet te beschouwen als van ondergeschikt belang, maar als een hulpbron in ontwikkelingsprogramma’s. Hij erkent de belangrijke plaats die vakbonden hebben en houdt een pleidooi voor geheel gesubsidieerde netwerken, gericht op sociale zekerheid. Hij vraagt om respect voor immigranten, verbeterd wetenschappelijk onderzoek en burgerparticipatie in de politiek, godsdienstvrijheid, het veilig stellen van onze natuurlijke hulpbronnen en een hervorming van de internationale markt.

We zijn het eens met wat de encycliek zegt over ontwikkeling: “Ontwikkeling is onmogelijk zonder onkreukbare mannen en vrouwen, zonder kapitaalverstrekkers en politici wier geweten nauw is afgestemd op de vereisten van gemeenschappelijk welzijn”. Toch voelen we dat het geweten van de kerkelijke overheid niet wordt aangestuurd door de noodzaak om het algemeen welzijn te bevorderen, maar eerder door de angst invloed te verliezen op moreel gebied. We zijn ervan overtuigd dat als de kerkelijke overheid echt de behoefte voelde zich in te zetten voor het algemeen welzijn, dat dan haar idee van algemeen welzijn en “ware integrale menselijke ontwikkeling” het navolgende zou insluiten: levensreddende maatregelen als het gebruik van condooms om de overdracht van HIV besmetting tegen te gaan, gezinsplanning om de grootte van het gezin en de intervallen tussen de geboortes te bepalen en toegang tot legale abortus. Dit zijn voor de hand liggende en op evidentie gebaseerde maatregelen die het gemeenschappelijk welzijn bevorderen en tegelijkertijd het lot verlichten van de armen.

Een laatste kritische noot. Volgens paus Benedictus beweert de kerk dat ze zich op geen enkele manier bemoeit met de politiek van staten. Als dat zo is, kan hij dan misschien uitleggen waarom de bisschoppen in de VS zoveel druk uitoefenden op het Congres om levensreddende gezinsplanning te schrappen uit het wetsontwerp met betrekking tot het noodplan voor AIDS-hulp (PEPFAR) van de president waarmee de HIV-overdracht van moeder op kind zou zijn teruggebracht? Of waarom bisschoppen over de hele wereld de legale beschikbaarheid van abortus, moderne middelen voor gezinsplanning en in-vitro fertilisatie van de hand wijzen?

Als president Obama en paus Benedictus elkaar komende vrijdag ontmoeten, hopen wij dat deze kritische kwesties met betrekking tot ontwikkelingshulp, recht en gezondheidszorg op het gebied van seksualiteit en voortplanting aan de orde komen. Omdat de President de Global Gag Rule (het wereldomspannende spreekverbod over deze kwesties) weer ter discussie heeft gesteld, voelen we ons gesterkt in de verwachting dat hij zal proberen zeker te stellen dat gezondheid en rechten op het gebied van seksualiteit en voortplanting een integraal deel van ontwikkelingshulp worden. De meeste leiders in de landen van de G8 zijn het daarmee eens. Het is tijd dat paus Benedictus van zijn collega-wereldleiders te horen krijgt dat het standpunt van de kerkelijke hiërarchie op deze terreinen de armen veel leed bezorgt. President Obama zou zeker de man kunnen zijn om die boodschap over te brengen.

Jon O’Brien, voorzitter van Catholics for Choice

De bovenstaande verklaring is door Catholics for Choice uitgegeven op 7 juli 2009 bij gelegenheid van de verschijning van de derde encycliek van paus Benedictus XVI. De verwijzing naar de Nederlandse vertaling van de encycliek gaat naar rkdocumenten.nl.

Vertaling: Drs. Gerard Willems

‘Catholics for Choice’ ontwikkelt en bevordert een ethiek van seksualiteit en voortplanting, die op rechtvaardigheid gebaseerd is, betrokkenheid op het welzijn van vrouwen weerspiegelt, en het vermogen van mannen en vrouwen respecteert en bevestigt om morele beslissingen over hun leven te nemen.