Beleid van website rk-kerkplein.org
Uitgangspunten
De twee hoofdlijnen van de website rk-kerkplein.org staan vanaf het begin vast:
- platform zijn voor kritische opinieleiders uit de r.-k. traditie om hun deelname aan het publieke debat in Nederland te stimuleren;
- kritische katholieken in Nederland van elementen van bezinning voorzien waarmee zij door kunnen groeien tot een zelfstandig denkende katholieke gemeenschap.
A. Platform voor kritische katholieke opinieleiders
Anno 2009 is nog te constateren dat (rooms-)katholieken in Nederland achter lopen in de deelname in het publieke debat. Om dat duidelijk voor ogen te krijgen kijken we even kort naar de ontwikkelingen in de laatste twee eeuwen.
Historische achtergrond
Er is een tijd geweest in Nederland dat (rooms-)katholieken niet of amper meetelden. Zowel de Spaanse als de Franse overheersing hadden een katholieke signatuur waarna de Reformatie, respectievelijk het terughalen van de koning van Oranje, automatisch een protestants stempel kreeg. Weliswaar horen sinds de afscheiding van België de overwegend katholieke provincies Brabant en Limburg bij wat nu Nederland is, maar de dominantie van de ‘Hollandse’ provincies gaven aan de publieke zaak een reformatorisch karakter. Ook in het buitenland werd Nederland sindsdien vaak als een protestantse natie gezien. Het herstel van de kerkelijke hiërarchie in 1853 was een eerste erkenning door Rome dat Nederland geen missieland meer was maar dat er hier ook een gevestigde katholieke traditie bestond.
Tegen het gevoel van tweederangsburgers te zijn hebben bisschoppen en geestelijkheid sinds de tweede helft van de negentiende eeuw een emancipatieproces gestimuleerd dat gekenmerkt werd door het sluiten van de gelederen en het tegengaan van meningen die niet strookten met de toenmalige ‘katholieke leer’ (antimodernisme). Naast gezagsgetrouwheid werden ook grote gezinnen gepropageerd en er werd veel werk gemaakt van priester- en kloosterroepingen. Het was de tijd van het burgerlijk christendom. Hoewel de schoolstrijd in 1917 financiële gelijkstelling bracht voor de katholieke scholen, kwam pas in de jaren 60 van de twintigste eeuw de Katholieke Universiteit Nijmegen in aanmerking voor volledige overheidssubsidiëring en dus voor uitbreiding van hoger onderwijs naar alle katholieke sociale bevolkingsgroepen. Dat verklaart de late opkomst van het katholieke intellectuele leven, zowel van priesters als van ‘leken’ (zie op rk-kerkplein.org Lodewijk Winkeler: De ontwikkelingen in de dogmatiek in Nederland in de eerste helft van de twintigste eeuw).
Het secularisatieproces was in zekere zin een domper op de inbreng van katholieke intellectuelen omdat religie steeds meer tot een privé aangelegenheid werd waar je niet in het openbaar mee te koop liep. Nu religie de laatste jaren weer mag, lijkt er voor katholieke intellectuelen nog steeds een hobbel te bestaan om daadwerkelijk aan het publieke debat mee te doen, of op z’n minst om dit te doen vanuit de katholieke traditie. Dit nu wil de website rk-kerkplein.org uitdrukkelijk bevorderen.
Kritisch katholieke opinieleiders
Het gaat bij de website om opinieleiders: mensen die met gezag over een bepaald thema kunnen spreken – vanuit hun overtuiging en met kracht van argumenten – en zo de publieke opinie mede vorm kunnen geven. Ook willen we uitdrukkelijk een podium zijn voor aankomende ‘opinieleiders’ die (nog) geen naam hebben gemaakt maar wel inhoudelijke argumenten kunnen formuleren die in het debat ertoe doen. Verder kunnen ook andere kritische katholieken hun mening inbrengen via het nieuwe programmaonderdeel Reacties op de website.
Vervolgens gaat het bij ons om een specifieke groep van opinieleiders, namelijk mensen die vanuit hun katholieke traditie open willen staan naar de moderne wereld en daarbij zelfstandig willen en kunnen denken en zich uitspreken. Dit is de omschrijving van wat wij ‘kritische katholieken’ noemen, al zien we ook in het kritisch zijn verschuiving optreden. Aan deze katholieken willen wij een vrijplaats bieden als opinieleiders voor het doorgaand proces van gelovig nadenken over voor de mens belangrijke onderwerpen. Tot nu toe is de officiële kerkelijke leer praktisch het enige geluid dat in de openbare mening als echt katholiek wordt erkend, terwijl wij menen dat deze officiële leer de vernieuwing van het Tweede Vaticaans Concilie – om het voorzichtig te zeggen – te weinig heeft geïntegreerd. De geloofservaring van veel ontwikkelde ‘leken’ en de onderzoekingen van theologen legt de kerkleiding regelmatig naast zich neer. Het gezag van de sensus fidelium wordt schromelijk verwaarloosd.
Bij een aantal van deze opinieleiders is hun kerkelijke betrokkenheid voor ons dan van secundaire betekenis. Dat veel zelfstandig denkende katholieken zich, in meerdere of mindere mate, hebben losgeweekt uit het kerkelijk verband, is in hoge mate veroorzaakt door de starre autoritaire houding van de kerkleiding. In de veertig jaar die verlopen zijn sinds het Tweede Vaticaans Concilie, is dat autoritaire alleen maar erger geworden en heeft en wordt het ook frequenter in de houding van nieuwe kerkelijke leiders op lagere echelons.
Kerkbetrokkenheid heeft ook een andere inhoud gekregen door het veranderende kerkbeeld. De erkenning dat er ook buiten de kerk vindplaatsen van het goddelijke zijn, maakt het behoren tot een kerkinstituut – van welke christelijke kerk dan ook! – minder belangrijk voor gelovigen. Geloofsgemeenschappen worden ‘vloeiender’ en gelovigen bepalen in toenemende mate zelf hoe hun geloof te beleven. Het secularisatieproces als cultuuromslag heeft deze ontwikkeling enorm verbreed. Het openzetten van ramen en deuren door het Tweede Vaticaans Concilie is kerkbreed als een verademing beleefd en de wereldvreemdheid waarvan nu weer veel kerkleiders blijk geven, schrikt de moderne gelovige af.
Ook kritische gelovigen uit andere religies en levensbeschouwingen willen wij op rk-kerkplein.org aan het woord laten. Bij deze ‘andere’ opinieleiders geven wij bijzondere voorkeur aan degenen die tot een kerk/kerkelijke richting behoren die nauw verwant is aan ons denken.
Thema’s
De bijdragen die wij willen opnemen, kunnen in principe betrekking hebben op een veelvoud van onderwerpen. De sitemap geeft daarvoor een breed scala aan subthema’s, om praktische redenen gegroepeerd in zes ‘hoofdstukken’, die oneindig lijken maar dat niet zijn. Waar het ons specifiek om gaat is datgene te belichten waar de mens en de toekomst van onze wereld in het geding is. Onze specifieke focus op de onderwerpen beperkt dus de breedte. Bij dit ‘vele’ proberen we in het publieke debat aan te sluiten bij de actualiteit van het nieuws zonder zelf nieuwsverspreider te worden. Een actueel onderwerp wordt dan aangegrepen om dieper erop door te gaan vanuit de (kritisch) katholieke traditie. Uiteraard kunnen ook onderwerpen die geacht worden ten onrechte niet aan de orde gesteld te worden, behandeld worden.
Sinds de vaststelling van ons beleid hebben wij geconstateerd dat veel meer insteken mogelijk zijn voor het zoeken naar teksten over bepaalde onderwerpen. Daarvoor kunnen wij verwijzen naar het zoekprogramma van de site.
1. Hoofdthema Kerk zijn. Dat dit hoofdthema belangrijk is, ligt voor de hand omdat alles wat een voortvloeisel is van de opzet van het Tweede Vaticaans Concilie – het bij de tijd brengen van de verwoording van het evangelie in kerk en maatschappij – valt binnen onze doelstelling. Daarbij staat Oecumene in het hoofdthema Kerk zijn, natuurlijk niet omdat andere kerken ‘terug’ zouden moeten keren naar Rome maar omdat zij en wij allen behoren tot de ene kerk van Christus. In feite is dit hoofdstuk wel het ‘zwaarst’ vertegenwoordigd in de lijst van gepubliceerde bijdragen. Zelfs wat oververtegenwoordigd als we bedenken dat ook de kerk ‘slechts’ middel is voor de verkondiging van de evangelische boodschap aan de wereld. De oververtegenwoordiging heeft wellicht te maken met de aanvankelijke aankondiging dat wij een vernieuwde Acht Mei Beweging wilden zijn en een vernieuwde fase van Kerk Hardop wilden beginnen. Dat waren sterk ´tegenbewegingen´ waar protest inderdaad hoog op de agenda stond. Dat wij de frustratie en de polarisatie achter ons wilden laten, was en is wel ons voornemen maar heeft kennelijk tijd nodig om ook werkelijkheid te worden. Daarnaast is kerk als middel ook belangrijk en is ´kerk zijn´ zinvol. Geloven doe je vooral ook samen. Daarom komen ook bijdragen die verontwaardiging uiten over misstanden in onze kerk, aan het woord. Maar we willen vooral een stap verder gaan en publiceren over het ontwikkelen van een vernieuwde kerkbeleving en van nieuwe vormen van kerkstructuren en deze beschrijven voor zover die al zichtbaar beginnen te worden.
2. Hoofdthema Religies en Levensbeschouwingen. Ook onze verhouding tot andere religies en levensbeschouwingen hebben op het Tweede Vaticaans Concilie een opening gevonden die verder ontwikkeld moet worden. In dit kader zal het voor de hand liggen om ook vertegenwoordigers van die andere kerken en religies die eenzelfde openheid als wij voorstaan, een plek te bieden om hun ideeën uit te dragen op onze site.
Aan vier andere sectoren van het leven willen wij bijzonder aandacht geven. Dit zijn seculiere sectoren in de zin dat ze betrekking hebben op deze wereld (saeculum): het menselijk leven, de samenleving, de wereldgemeenschap en uiteindelijk de cultuur. Hieraan geven alle mensen samen gestalte. De specifieke inbreng vanuit de christelijke traditie wil bijbelse waarden laten meespreken in het debat over welk onderwerp dan ook. Bij ecologie, bijvoorbeeld, gaat het ons dus vooral om de verantwoordelijkheid van de mens ten aanzien van het ecosysteem. Hier komen uiteraard veel technische elementen bij kijken die bepalend zijn voor een goed omgaan met het ecosysteem. Deze technische invalshoek is niet onze specifieke invalshoek. We gaan daarom geen concurrentie aan met andere ecologische clubs die zich inspannen voor een verantwoord ecosysteem en al helemaal stellen we ons niet tegenover hen op. Wel proberen we die kanten van de problematiek te belichten waar onze mens- en wereldvisie bij meespeelt. We kennen allemaal verhalen van ecologische fans voor wie geweld toelaatbaar is om hun doel te bereiken, maar voor ons wordt dan een grens overschreden vanuit onze totaalvisie op mens en schepping.
3. Hoofdthema Tussen begin en einde. De eerste sector beoogt de ethische problemen die zich voordoen in het debat over leven, ziek zijn en dood gaan. Daar heeft onze kerkleiding ten onrechte het debat gesloten en autoritair uitspraken gedaan die geen of onvoldoende grond vinden in het evangelie en vaak ook niet in de traditie. Mensen worden hier individueel en collectief gekortwiekt en onmondig gehouden. Dat debat moet doorgaan en in alle ernst gevoerd worden. Een bijzonder probleem hier dat wij niet uit de weg mogen gaan, is de censuur die door de kerkleiding over deze onderwerpen wordt opgelegd én de zelfcensuur die nog al wat katholieke opinieleiders zich zelf opleggen, soms – en dat moeten wij eerlijkheidshalve toegeven – om het brood op hun plank veilig te stellen.
4. Hoofdthema Samenleving. Ook in de kleine en grotere samenlevingen waarvan wij deel uitmaken, zien wij groepen mensen niet tot hun recht komen. We hoeven als website niet de hele wereld op onze nek te nemen maar wel willen wij solidair zijn met mensen die gemarginaliseerd worden door onze moderne samenlevingen en dus ook door de Nederlandse samenleving. In die zin is ‘gerechtigheid’ een fundamenteel onderdeel van de christelijke boodschap. Hier kunnen we (Nederlandse) geluiden laten horen die voor deze mensen opkomen.
5. Hoofdthema Internationaal. Als derde sector denken we aan de internationale gemeenschap waaronder vooral onze aandacht uitgaat naar zaken van mensenrechten en oorlog en vrede. Technische aspecten horen er bij maar maken geen deel uit van onze focus.
6. Hoofdthema Cultuur. Tenslotte het hoofdthema waar alles samenkomt: cultuur in de zin van Huizinga. In de voortgaande ontwikkeling van de mensheid wordt een gezamenlijke inspanning geleverd om die ontwikkeling de ‘goede’ kant op te sturen. Wat goed, minder goed of slecht is, hangt af van het publieke debat. Tegenkrachten zullen er blijven bestaan maar ook hier zal gerechtigheid in bijbelse zin de richting mogen (mee)bepalen. Seksualiteit en gender zijn twee bijzondere aspecten van het mens zijn waarmee in het verleden veel mis is gegaan, zeker ook door toedoen van de christelijke traditie. Hier ligt een belangrijke rol voor kritische katholieken. Ook andere aspecten behoren bij dit hoofdthema aan de orde te komen.
Bij al deze thema’s denken wij aan originele bijdragen of overgenomen teksten die door publicatie op de website een (veel) bredere verspreiding kunnen krijgen. Interviews nemen wij niet op omdat deze de interviewer tot auteur hebben en niet de geïnterviewde; soms kan de invloed van de interviewer vrij groot zijn en dan kan een discussie ontstaan over wat wel en niet gezegd is, wat wel bedoeld en niet bedoeld.
B. Voortgaande emancipatie van de katholieke gemeenschap
De website is als een mes dat aan twee kanten snijdt. Waar kritische geluiden worden gepubliceerd voor het publieke debat, worden daarmee ook die katholieken bediend die op de hoogte willen blijven van nieuwe ideeën die nauw verweven zijn met hun katholieke traditie. Deze groep is een duidelijke doelgroep van de website. Wij willen hun een forum bieden waar hun emancipatieproces voortgang kan vinden. Het kan hun helpen een kritische houding aan te leren of verder te ontwikkelen, in elk geval zich ervan bewust te worden. Dit is dus het educatieve element van de website.
Door op de actualiteit in te haken zal het deze katholieken ook helpen als kritische mensen deel te nemen aan het debat thuis, in de vriendenkring of op het werk. Het verschaft ook vaak achtergrondinformatie die nodig is oude, vastgeroeste ideeën los te weken en nieuw leven te geven. Het kan indirect ook de geloofsgemeenschappen waar zij deel van uit maken, helpen om als gemeenschap betrokken te zijn bij het leven in de wereld van vandaag. Zelfs kunnen bijdragen van de website in die gemeenschappen direct helpen door in gesprekgroepen en andere catechetische bijeenkomsten gethematiseerd te worden. Dit soort gesprekken kan deze gemeenschappen elementen verschaffen om een eigen agenda te ontwikkelen voor hun verdere diepgang en hun agenda niet (alleen) te laten bepalen door de agenda van de kerkleiding. Alleen zo zullen krachtige zelfstandige geloofsgemeenschappen tot ontwikkeling komen.
Ook modern denkende mensen van andere christelijke tradities kunnen baat hebben bij de website doordat zij te weten komen dat er in de r.-k. kerk ook andere meningen bestaan dan die van de kerkelijke hiërarchie. Het zal de oecumenische verbondenheid helpen groeien.
Kritische katholieken vormen dus een belangrijke doelgroep van de website. Zij vinden op de site vele bijdragen die geschreven zijn door beroepstheologen en andere opinieleiders. Wij hopen dat deze commentatoren hun ideeën en inzichten op een dusdanige wijze brengen dat ze door velen gelezen kunnen worden ook al beschikt niet iedereen over een theologische of wetenschappelijke ‘bagage’. Zoals ook Schillebeeckx in zijn eerste Jezus-boek probeert theologisch jargon te vermijden, zegt hij wel dat er soms enige inspanning nodig is om gecompliceerde zaken te kunnen begrijpen. Wij hopen dan ook dat binnen onze doelgroep vooral pastores en andere leidinggevenden het gedachtegoed van de website willen volgen zodat dit, door hun bemiddeling, bij grotere delen van de geloofsgemeenschappen kan doordringen en inspireren.
Een enkel woord over de ´jongeren´. Van deze groep wordt vaak gezegd dat ze buiten de kerkelijke traditie zijn opgegroeid, als kinderen van een generatie die de kerk vaarwel gezegd heeft. Zij hebben daardoor een blanco lei wat het christendom betreft maar zijn anderzijds heel actief op internet. Zodoende hopen wij dat ook zij door rk-kerkplein.org kennis kunnen nemen van de mogelijkheid van een andere beleving van het kerk zijn dan die van de wereldvreemde exponenten van de huidige kerkleiding. De website kan dan bijdragen aan een bijstelling van de negatieve beeldvorming die nu aan kerk zijn verbonden is.
Tenslotte nog iets over de twee bewegingen waaruit rk/kerkplein.org is voortgekomen. Deze aan het begin van dit document genoemde organisaties hielden zich heel sterk bezig met het voeren van actie. En ook is al gesteld dat wij nu de polarisatie achter ons willen laten. Helaas echter moeten we constateren dat de kerkleiding met een steeds vaker terugkeren naar praktijken van vóór het Tweede Vaticaans Concilie en met het dwarsbomen van vele vernieuwingen, zelf polariserend werkzaam is in de geloofsgemeenschap. Van ons wordt daarom verwacht dat via de bijdragen op de site hier een duidelijke taal gesproken wordt. Zonder activistisch te willen worden, willen wij echter wel de stroming die sinds het laatste concilie gemeengoed geworden is in Nederland (en daarbuiten!) verdedigen en verder tot ontwikkeling stimuleren. Het ondersteunen van geloofsgemeenschappen en groepen aan de basis – die in hun vernieuwingsdrang sinds de opheffing van de diocesane pastorale centra aan hun lot zijn overgelaten – staat dan ook als actieprogramma hoog op onze agenda.
Deze tekst is in juni 2009 door redactie en bestuur van Kerk Hardop vastgesteld en nu, in 2012, met enkele kleine aanpassingen op de site gepubliceerd.
