9/7/09
PVV boekt succes dankzij de ontkerkelijking
De hoge score voor de PVV in de zuidelijke provincies is opvallend. Het ligt voor de hand om een verband te leggen met het katholicisme. Huub Oosterhuis stelt, bijvoorbeeld, dat de wortels van de anti-islamitische gevoelens liggen in een dogmatisch katholicisme, dat vanuit een wij-zij denken alles veroordeelt dat van het gangbare patroon afwijkt. De katholieke kerk, zo zegt hij, is niet alleen deel van het probleem maar kan ook bijdragen aan de oplossing: de kerk moet pleiten voor geduld en begrip en moet verdraagzaamheid oefenen (Trouw, 10 juni).
Die visie vraagt om nuancering. Ik heb onderzocht hoe in drie generaties van kerkelijke en onkerkelijke katholieken de katholieke identiteit zich heeft ontwikkeld. Dat brengt mij tot de conclusie dat niet de kerk, maar de onkerkelijkheid de oorzaak is van het succes van de PVV.
In alle drie de generaties van katholieken komt het katholiek zijn naar voren in een gerichtheid op het goede samenleven. “Als je maar als een goed mens leeft, dan ben je gelovig genoeg”, is de belangrijkste godsdienstige opvatting. Naast een ethiek die de voortgang en de opbouw van de gemeenschap centraal stelt, is de hang naar beleving, ook de beleving van gemeenschappelijkheid, een belangrijke pijler. Beide pijlers zijn geworteld in het verzuilde katholicisme van voor de Tweede Wereldoorlog. Gezamenlijk zorgden ze ervoor dat het individu geneigd was om zich in het collectief in te voegen. Het afwijkende schikte zich naar het algemeen geldende. Katholiek zijn had met een collectieve identiteit van doen die niet ter discussie stond.
Het zijn vooral de onkerkelijke katholieken voor wie katholiciteit ook vandaag de dag een collectieve kleur heeft. Met het “wij zijn katholiek” doelt men niet op een persoonlijk gekozen kerkelijke betrokkenheid of op godsdienstige opvattingen. Men bedoelt er vooral mee dat men deel is van een westerse cultuur waarvan de christelijke/katholieke godsdienst het fundament vormt.
Vooral onkerkelijke katholieken uiten hun verlangen naar een gemeenschap die veilig en overzichtelijk is. Het is voornamelijk onder deze groep dat andere culturen en religies als een bedreiging worden gezien voor de verdere ontwikkeling van deze samenleving. Die argwaan treft trouwens niet alleen de islam maar ook de katholieke kerk. En het is vooral onder de onkerkelijke katholieken dat de westerse identiteit vast wordt gelegd, in bekend veronderstelde en niet ter discussie staande patronen.
Het conventionele katholicisme uit het midden van de vorige eeuw leeft in een nieuwe vorm voort onder de onkerkelijk geworden katholieken die niet vertrouwd zijn geraakt met nieuwere en meer open kerkelijke inzichten.
Onder kerkelijke katholieken zie je een andere tendens: daar is meer openheid voor andere religies. Het is veelzeggend dat veel van de interculturele en interreligieuze ontmoetingen in de laatste decennia het initiatief waren van kerkbetrokken mensen. Onder kerkelijke katholieken liggen de grenzen van de eigen gemeenschap niet zo vast. De vreemdeling is niet een bedreiging van de bestaande orde maar een gesprekspartner die respect verdient en van wie het ‘anders zijn’ om respect vraagt.
De kerkelijke katholieken hebben een soort innerlijke weerbaarheid ontwikkeld die hen in staat stelt om de gangbaar wordende afwijzing van vreemdelingen te relativeren. Dit kerkelijke katholicisme vindt zijn wortels niet in een beleving van gemeenschappelijkheid; het is veeleer de keuze van het individu om gelovig en kerkelijk betrokken in het leven te staan. Daarom zeggen kerkelijke katholieken ‘ik ben katholiek’, terwijl de onkerkelijken juist zeggen:‘wij zijn katholiek’.
Aan de taak die Oosterhuis aan de kerken geeft, wordt voor een deel al gehoor gegeven. Door kerkelijke katholieken, bij wie de openheid voor anderen godsdienstig is geïnspireerd.
Toke Elshof
Drs. Toke Elshof is docent catechese aan de Faculteit Katholieke Theologie van de Universiteit van Tilburg. Bovenstaande tekst verscheen eerder in Trouw van 30 juni 2009.
Reacties
Dat de PVV zoveel succes heeft komt vooral omdat de regering Balkenende besluiteloos heeft toegezien hoe Nederland onveiliger wordt. Dit heeft minder te maken met de religieuse maar wel met de culturele achtergrond van de 'nieuwe Nederlanders'. Daarbij komt de angst voor islamisering. Wat daarvan op termijn de gevolgen zouden kunnen zijn, daarvoor hoef je maar naar Afghanistan en Saoudi Arabie te kijken. Multicultureel is prima, maar dan moet wel iedereen zich aan de regels houden.
Jeroen van Dijk - Eschau Duitsland
Op weg naar komende verkiezingen, waar Wilders wel eens een hoge score zou kunnen maken, lijkt het me zinnig om ons als christenen niet alleen bewust te zijn van onze (ex-)kerkelijke achtergrond. We zouden er goed aan doen om ook de historische Jezus eens te bevragen. Er is een verhaal, oorspronkelijk van hem en later in de evangelies terechtgekomen, over een Samaritaan. In zijn tijd waren Samaritanen door joden gehaat en geïsoleerd in Samaria, tussen Galilea en Judea in. In zijn verhaal laat Jezus een Samaritaan doen, wat joden eigenlijk moeten doen: hij verzorgt een jood, die in elkaar geslagen is. Priester en leviet hadden hem al links laten liggen (op weg naar de tempel?). De clou van het verhaal is niet dat je dus ook "lief moet zijn voor Samaritanen", maar dat je als jood geen haar beter bent dan zij. Nu steeds meer Nederlandse (Belgische) 'autochtonen' overal uitbazuinen hoeveel beter zij zijn dan moslims, vormt dit verhaal uit onze westerse traditie weer een gezond tegenwicht.
Joost Tibosch sr - Valkenswaard
Reactie plaatsen
Reglement
- Alle reacties worden vóór publicatie door de redactie beoordeeld. Wij behouden ons het recht voor reacties te weigeren of in te korten zonder opgaaf van redenen.
- Een inzending mag maximaal 1000 tekens bevatten en moet goed leesbaar zijn.
- Lees andere inzendingen zodat u in uw reactie niet in herhaling vervalt maar nieuwe argumenten geeft. De reactie moet inhoudelijk zijn en iets waardevols toevoegen aan het artikel. Dus bijvoorbeeld geen agressief taalgebruik.
