18/9/06
Dynamiek die elk beeld doorbreekt
God kan volgens de christelijke traditie niet ‘Iets’ genoemd worden, want ‘Iets’ is niet betrokken bij de menselijke geschiedenis. En het eigene van God volgens de bijbelse tradities is nu juist Gods betrokkenheid. Met psalm 114 (vers 5-6): ‘Wie is als de Machtige, onze God? Hoogverheven tronend, een zorgzame blik op de vernederden’. Met daartegenover (psalm 115, 4 e.v.): ‘De goden van de volken zijn zilver en goud, maaksel van mensenhanden. Zij hebben een mond maar kunnen niet spreken, zij hebben wel ogen maar kunnen niet zien…’ In zijn openingsartikel van deze reeks (VolZin, 19 mei) benadrukt Eric Corsius terecht Gods persoonlijkheid in deze zin. Alleen een God die persoonlijk is, kan betrokken zijn, begaan met het lot van mensen. Alleen van een persoonlijke God valt redding te hopen. God als Iets dreigt eerder een ver verwijderde oorsprong of een ver verheven ideaal te zijn dan een bron van trouw die ons doet leven.
Maar: als hedendaagse mensen God ‘Iets’ noemen, doelen ze lang niet altijd op afstandelijkheid. Niet zelden willen zij zeggen dat God eerder ruimte biedt dan geboden oplegt, eerder dragende Grond is dan een dwingende Koning, eerder een lokkende Horizon dan de Heer van de wereld zoals zij is. En daarvoor is juist ook vanuit de bijbelse tradities veel te zeggen. God wordt in de psalmen veelvuldig ‘burcht’ genoemd – hetgeen Martin Luther overnam: ‘Een vaste burcht is onze God’ – of schuilplaats. Psalm 91, niet voor niets één van de psalmen van het kerkelijke nachtgebed, de completen, stelt God voor als een moederkloek onder wier beschermende vleugels de psalmist beschutting vindt.
Onze ruimte
God als ruimte. Dat is geen neutrale leegte die nog gevuld moet worden, maar een betrokken web van relaties en verbondenheid. In het Nieuwe Testament en in de latere kerkelijke traditie krijgt God een nieuwe naam die dat uitdrukt. Aan het einde van het evangelie volgens Matteüs krijgen Jezus’ leerlingen van hun verrezen Meester de opdracht te dopen in de naam van de Vader, de Zoon en de heilige Geest. Dat is een nieuwe naam voor God in de volle bijbelse zin: het spreekt uit wat God ten diepste is. Gods Naam staat volgens het Nieuwe Testament voor een omvattende geschiedenis en deze geschiedenis is onze ruimte. In die Naam wonen wij. In Gods naam klinkt een geschiedenis door die aanvangt nog voor de grondlegging van de wereld en die zich verdicht in de schepping en de Uittocht uit het Egypte van knechting en onderdrukking. Deze geschiedenis toont zijn diepste gestalte in het leven, de dood en de verrijzenis van Jezus, de Gezalfde. En in deze geschiedenis zijn en worden mensen door de Geest steeds weer opgenomen, dat wil zeggen door hun verlangen naar de God die zich in Jezus deed kennen als de God van een nieuwe hemel en een nieuwe aarde waar gerechtigheid woont. Met de woorden van Paulus aan de christenen van Rome: “Wij ontvingen een Geest van kindschap, die ons doet uitroepen: Abba, Vader!” (Romeinen 8, 15).
God wordt hier niet gezien als een onbereikbaar ideaal, een onaangedaan Iets. God wordt hier evenmin gezien als een alles bepalend, zichzelf op de voorgrond plaatsend Iemand. God wordt hier begrepen en ervaren als een beweging ten leven waar we altijd al deel van zijn, een web van relaties waarin wij altijd al zijn opgenomen. Deze God leidt je niet af van de verbanden waarin je leeft, van de inzichten en de emoties die je daarbij opdoet. Deze God is geen jaloerse minnaar, geen concurrerende vriend of vriendin. God komt aan het licht in de verbanden, in de inzichten en emoties, in de liefde en de vriendschap: als de gever ervan, het verlangen ernaar, de bezieling ervan. Het gaat er in de christelijke traditie uiteindelijk niet om dat je inziet of begrijpt, maar dat je niet anders kunt dan toegeven dat de betrokken en levengevende kracht die Jezus deed leven tegen de dood in en door dood en lijden heen, ook datgene is wat de wereld en jouw leven veroorzaakt heeft en draagt en tot voleinding zal brengen. Dat de God van deze geschiedenis degene is die alles opvangt, hoe diep het ook valt, die alles bestuurt hoe losgeslagen het ook lijkt. Het gaat erom dat de kreet ‘Abba, Vader’ de hele schepping doortrekt en wordt gehoord. Zodat het nieuwe leven dat naar bijbelse verkondiging in Jezus’ opstanding begon niet tot hem beperkt blijft, maar allen en alles zal omvatten en ook nu al omvat. Al kan ook niemand nu zeggen wat dit werkelijk betekent.
Bezielde beweging
Tenminste, als ik moet zeggen wat geloven in God voor mij is, dan kom ik tot zoiets. Het is niet geloven in het bestaan van Iets dat ergens aan de verborgen oorspong staat van alles, of in het bestaan van een Persoon die alles stuurt of gebiedt. Het is vertrouwen in de beweging waarin je staat en die je doortrekt, en geloven dat het een beweging ten leven is. Het is vertrouwen dat jij je wel van deze bezielde beweging kunt afkeren, maar dat de God die deze dynamiek bezielt zich niet van jou afkeert en de mogelijkheid van ommekeer openhoudt. Als ik moet zeggen wat voor mij bidden is, dan begin ik niet over spreken tot of met God – die dan wel een Iemand moet zijn, want tot of met Iets kun je niet spreken – maar dan heb ik het over het taal geven aan deze beweging. Dat is wat de psalmen doen, dat is wat in de liturgie gebeurt: woorden geven aan het vertrouwen, de hoop en het verlangen dat jij zelf en dat anderen van deze beweging deel zijn en blijven. In de avond klinkt het bij mij meestal zo, naar psalm 141 (vers 4 en 8): “Dat het kwaad mijn hart niet verleidt, boosheid het niet bezet, onrecht het niet meesleept; mijn oog staat gericht op Jou.”
Dat deze dynamische God in geen beeld of voorstelling te vangen is, hebben de bijbelse tradities altijd geweten. Daarom wordt keer op keer gewaarschuwd je van deze God geen beeld te maken, of dat beeld nu Iets is of Iemand. Daarom word je keer op keer aangespoord de beelden die onvermijdelijk ontstaan, steeds weer te doorbreken. Als God in de traditie Vader, Zoon en heilige Geest genoemd wordt, dan gaat het volgens mij om Gods dynamiek die altijd elk beeld doorbreekt. Niet dat in de termen Vader, Zoon en Geest geen beeld is meegegeven dat God zou kunnen vastleggen – een voornamelijk mannelijk beeld, bijvoorbeeld – en dan weer doorbroken moet worden. Maar spreken over God als drie-eenheid impliceert dat Gods eenheid ruim genoeg is om alle grenzen te overschrijden. God voert ons steeds voorbij onszelf, ook voorbij onze kennis van en onze voorstelling van God.
Voorbij alle grenzen
Wie in de lijn van de christelijke traditie over God wil spreken, die moet zeggen dat waar oorlog wordt gevoerd, God niet aan de ene kant tegen de andere strijdt, maar aan beide kanten lijdt. God is verbonden met pogingen aan beide zijden om het leven door te laten gaan, om voedsel te vinden, zichzelf en elkaar te beschermen. Hoe alles wat voor ons alleen kan verschijnen als tegenstellingen in God toch samenkomt, dat is een mysterie. God voert ons niet alleen mee in zijn alomvattende geschiedenis van bevrijding, maar Gods eenheid is bovendien ruim genoeg om alle verschillen te omvatten, alle kloven te overbruggen en voorbij alle grenzen te gaan.
Als wij de samenhang niet zien, dan is zij er nog wel. Als wij soms vrezen dat wat wij zijn, wat wij voelen of meemaken, wat wij denken of doen buiten de ruimte van God valt, als anderen ons dat ook nog eens aanzeggen en zelfs als die anderen dat doen in naam van God zelf, dan nog zijn wij opgenomen in de Naam van de Vader, de Zoon en de heilige Geest. En deze Naam sluit niets uit, buiten deze Naam valt niets, deze Naam omspant en verenigt alles en brengt het samen tot het volle leven. Geloof ik.
Erik Borgman
Bovenstaand artikel is tevens verschenen in VolZin van 21 juli 2006 (www.opiniebladvolzin.nl).
Reactie plaatsen
Reglement
- Alle reacties worden vóór publicatie door de redactie beoordeeld. Wij behouden ons het recht voor reacties te weigeren of in te korten zonder opgaaf van redenen.
- Een inzending mag maximaal 1000 tekens bevatten en moet goed leesbaar zijn.
- Lees andere inzendingen zodat u in uw reactie niet in herhaling vervalt maar nieuwe argumenten geeft. De reactie moet inhoudelijk zijn en iets waardevols toevoegen aan het artikel. Dus bijvoorbeeld geen agressief taalgebruik.
