Kerk vlucht voor verantwoordelijkheid

"Als het volk niet meer gelooft, is het verloren. Dan verliest het zijn ziel en wordt het toegedekt door het puin van onze beschaving." Dit is geen uitspraak van een verstokte nostalgicus of van een verbitterde cultuurpessimist. Dit is een citaat uit de roman Stad der Engelen of: The Overcoat of Dr. Freud van de in 2011 overleden Duitse schrijfster Christa Wolf. "Als het volk niet meer gelooft, is het verloren". Volgens Wolf betekent ‘verloren’ het verlies van twee fundamentele dingen: van ‘ziel’ en van ‘beschaving’. Anders gezegd, van identiteit en van cultuur. Identiteit: wie we zijn. Cultuur: hoe we leven. Kortom, als het volk zijn geloof kwijt is, weet het niet meer wie het is en hoe het moet leven. Zijn en doen staan dan op de helling. De essentie van de mens schuift de ravijn in en wordt er, zoals Wolf het schreef, "toegedekt door het puin van de beschaving". Ik denk dat Wolf gelijk heeft. Met het verdwijnen van het geloof verpulvert veel van wat essentieel is voor onze samenleving. Elke week wijst een onderzoek op een of ander verband: het vertrouwen in de instellingen, de zin voor de democratie, het middenveld, de naastenliefde, de (geldelijke) aandacht voor de derde wereld... ze brokkelen allemaal af, en alleen wie kerkt, blijft trouw voortdoen. Maakt de kerk – wij dus, de geëngageerde gelovigen – zich daar zorgen over? Voelen wij ons opgeroepen? Concluderen wij dat wij weer volop kerk in de samenleving moeten zijn? 

Ik denk het niet. Integendeel. Ons antwoord daarop luidt voor de zoveelste keer dat we ons bescheiden moeten opstellen, want dat we maar een minderheid zijn. Twee vluchtpogingen om onze verantwoordelijkheid te ontlopen.

De leerlingen van Jezus en hun volgelingen waren ook maar een minderheid. Hadden ze zich daarbij neergelegd, dan was geen kerk ontstaan. Jezus van Nazareth stelde zich wel zeer dienstbaar op, maar allesbehalve bescheiden: "Ik ben de Weg, de Waarheid en het Leven".

Met zo’n ’pretentieuze’ erfenis hebben wij niet het recht om ons bescheiden terug te trekken uit de samenleving (wat we volop, enthousiast zelfs, aan het doen zijn). Want als we ons, op dit cruciale moment van de geschiedenis van onze cultuur, terugtrekken in het getto onze klein(zielig)heid, plegen we vaandelvlucht. We weigeren onze maatschappelijke, culturele, historische verantwoordelijkheid op te nemen: publiekelijk opkomen voor het geloof, evangeliseren.

Temeer, omdat het hele concept van de samenleving die we met z’n allen, gelovigen en ongelovigen, hebben opgebouwd, staat of valt met het geloof dat er het mensbeeld voor leverde. Niet alleen een romanschrijfster als Christa Wolf zegt het, ook enquêteurs en sociologen stellen het vast bij hun enquêtes en onderzoeken: de verbanden verbrokkelen, de aandacht voor de medemens verdampt, de hoop verdwijnt, behalve... bij gelovigen.

Maar de kerk zegt: we zijn een minderheid. Wat haar blijkbaar vrijpleit om buiten de eigen krimpende kring te denken en te werken. De geschiedenis is nooit door meerderheden vooruitgeholpen, wel altijd door minderheden. Door minderheden die lawaai en indruk maakten, omdat ze opkwamen voor de rechten van de meerderheid. Denk aan de feministes, de arbeidersbeweging, de cultuurverspreiders, de milieuactivisten...

Ook de kerk begon als minderheid. Een minderheid die lawaai en indruk maakte (Paulus), die opkwam voor de armen en de verdrukten, die het recht op geloof en waarheid aan de man bracht, die mensen bewust maakte van de kracht van de liefde en de dynamiek van de hoop...

En wij? Wij trekken ons terug uit de debatten. Wij sluiten liever kerken of hertimmeren onze structuren, waardoor wij nog duidelijker maken aan de samenleving dat we klein zijn en onbelangrijk. Sommigen willen zelfs nog verder krimpen tot alleen de ’echten’ overblijven, want op de massa ("de schare" waar Jezus medelijden mee had, volgens het evangelie) kijken we neer.

"Als het volk niet meer gelooft, is het verloren. Dan verliest het zijn ziel en wordt het toegedekt door het puin van onze beschaving." Als het ervan komt, dan draagt de kerk mede schuld.

Mark Van de Voorde

Mark Van de Voorde is onafhankelijk publicist en gewezen raadgever van de Belgische politici Herman Van Rompuy, Yves Leterme en van Steven Vanackere. Bovenstaande column is overgenomen van Rorate van 23 juni 2012.