Eenentwintigste zondag door het jaar, 24 augustus 2008 (Jesaja 22,19-23; Psalm 138,1-8; Romeinen 11,33-36; Matteüs 16: 13-20.

Sommigen van u zijn vast wel in Rome geweest en hebben de grote basiliek van Sint Pieter op de Vaticaanse heuvel zien staan, midden in Vaticaanstad. Bent u daar niet geweest, dan hebt u toch zeker foto’s gezien van die indrukwekkende basiliek, overdonderend door afmetingen en rijkdom, en door de macht die hij uitstraalt. Misschien hebt u daar ook gezien dat rond de koepel – en dat is het meest opvallende aan deze kerk, die enorme koepel – in zeer grote letters de woorden staan geschilderd die Jezus vandaag uitspreekt in het evangelie.

Ze staan er in het Latijn: Tu es Petrus, et super hanc petram aedificabo ecclesiam meam. Mijn Latijn is nog goed genoeg om dat te kunnen vertalen: “Jij bent Petrus, en op deze rots zal ik mijn kerk bouwen”. We zijn dat gaan accepteren, dat het Petrus is, en nu Petrus’ opvolger, de paus, die het hoogste gezag heeft in de kerk. En met name sinds het Eerste Vaticaans Concilie, dat in 1870, dus meer dan honderd jaar geleden, werd afgesloten maar in de kerk nog dominante invloed heeft, hebben we aan de paus de totale macht en het totale gezag in de kerk toegekend.

“Ik zal je de sleutels van het koninkrijk van de hemel geven, en al wat je op aarde bindend verklaart zal ook in de hemel bindend zijn, en al wat je op aarde ontbindt zal ook in de hemel ontbonden zijn.” Volgens deze uitleg heeft de paus een totaal gezag, totale macht in onze kerk. We zijn daar helemaal aan gewend geraakt, hebben aanvaard dat dit dé uitleg is van dit evangeliegedeelte.

Maar die uitleg werd pas in de vierde eeuw onderdeel van de kerkelijke traditie, toen de Romeinse keizer Constantijn was gedoopt en de kerk een vrij bestaan kreeg in het Romeinse keizerrijk. De kerk begon wat karaktertrekken van dat rijk over te nemen – macht, aanzien, rijkdom – en zo kon deze uitleg van de tekst zich in die vierde eeuw ontwikkelen.

In de tijd daarvoor, in de oudste traditie, las men in deze tekst dat Petrus stond voor alle leerlingen. Dan zegt Jezus dus: “Mijn kerk bouw ik op al mijn gelovige leerlingen. Aan al mijn leerlingen geef ik de macht om te binden en te ontbinden”. Zo luidt de oudste uitleg, en dat wordt zelfs nog versterkt wanneer je een heel klein beetje verder leest in het evangelie volgens Matteüs, in hoofdstuk 18, en ziet dat Jezus daar niet tegen Petrus spreekt maar tegen alle leerlingen, de hele gemeenschap. “Ik verzeker jullie: al wat jullie op aarde bindend verklaren zal ook in de hemel bindend zijn, en al wat jullie op aarde ontbinden zal ook in de hemel ontbonden zijn.”

Dus niet bij Petrus, en nu de paus, berust alle gezag en macht in de kerk, maar bij de hele kerkgemeenschap. Dát zei Jezus tegen zijn leerlingen en dát was de oorspronkelijke uitleg van deze passage.

Later, en in het oostelijk deel van de kerk, las men in deze passage dat Jezus de kerk bouwde op geloof – de nadruk lag op het geloof van Petrus – en dat de kerk dus gebouwd was op het geloof van echte christenen. Nog weer later, in feite in de Middeleeuwen, begon men in deze passage te lezen dat de kerk gebouwd is op Jezus zelf, op de Christus. Toch hebben wij die ene uitleg overgenomen, en die zelfs uitgebreid, zodat we nu een kerk hebben waarin bij één persoon – en als je daar over nadenkt is dat echt extreem – alle wetgevende macht berust. De paus kan elke wet maken en elke wet afschaffen, wanneer hij maar wil.

De paus is de enige rechter in de kerk, heeft het hoogste rechterlijk gezag.

En de paus heeft alle uitvoerende macht. De paus kan in elke parochie een pastor benoemen, overal ter wereld, omdat de paus degene is die alle macht heeft in de kerk.

Maar dat is geen gezonde situatie voor onze kerk. We moeten ons herinneren dat Jezus, toen hij begon te preken en te onderrichten, een groep leerlingen bij elkaar haalde. Jezus organiseerde nooit een kerk. Die ontwikkelde zich pas in de loop der tijden, en is dus veranderlijk. Naar mijn idee, en dat van velen in de kerk van vandaag, is verandering nodig.

Eén van de redenen waarom we dit als zo hard nodig zijn gaan zien ligt in het verschrikkelijke seks-schandaal waarmee we geconfronteerd zijn. Hier in de Verenigde Staten maken we dat mee, maar het doet zich overal in de kerk voor. In sommige andere landen is het zelfs erger dan hier.

Een bisschop van Australië

Onlangs heeft een Australische bisschop een boek gepubliceerd met als titel Confronting Power and Sex in the Catholic Church: Reclaiming the Spirit of Jesus  (Oog in oog met macht en seksualiteit in de Katholieke Kerk: de geest van Jezus moet teruggevonden worden). De naam van die bisschop is Geoffrey Robinson. Iets meer over hem weten is belangrijk, want hij was vice-voorzitter van de werkgroep van de Australische bisschopsconferentie die het probleem probeerde te behandelen van het seksueel misbruik in die kerk. Hij vervulde die taak negen jaar. Maar toen raakte hij helemaal ontmoedigd en overstuur omdat hij er van overtuigd was dat de bisschoppen, de leiders van de kerk, die onder de paus over de macht beschikten, niet echt de wortels van de crisis aanpakten.

Hij schreef dit boek op basis van zijn ervaringen, en een paar gedeelten daaruit hebben naar mijn idee duidelijk iets te maken met onze bijbelgedeelten van vandaag.

“Het seksuele misbruik van minderjarigen door een belangrijk aantal priesters en kloosterlingen, en daarbij ook de pogingen van veel kerkelijke gezagsdragers om dat misbruik te verdonkeremanen, behoren tot de zwartste verhalen die ooit in de katholieke kerk naar boven zijn gekomen. Je kunt je nauwelijks iets voorstellen dat dieper in tegenspraak is met alles waar Jezus Christus voor stond, en de diepe en blijvende schade die dit de kerk heeft toegebracht, is moeilijk te overschatten.

“Dit boek gaat niet rechtstreeks over dat misbruik, maar over een betere kerk waar deze onthullingen dringend om vragen, een betere kerk, een kerk die trouwer is aan de echte geest en leer van Jezus, een kerk die hervorming nodig heeft om een betere kerk te worden.”

Iets verderop, als hij het heeft over zijn activiteiten in die werkgroep, zegt bisschop Robinson:

“Die jaren hebben blijvende sporen bij mij nagelaten. Ze riepen een gevoel van diepe teleurstelling op over veel zaken in mijn kerk: vanwege de manier waarop naar mijn overtuiging een aantal mensen, op elk niveau, het probleem leken aan te pakken en te laten verdwijnen, in plaats van het echt onder ogen te zien en uit te roeien.

“Door dit alles kwam ik tot de vaste overtuiging dat er in de katholieke kerk een absolute noodzaak is voor ingrijpende en blijvende verandering. Met name is verandering nodig op de twee punten: macht en seksualiteit. Dat we naar seksualiteit moeten kijken spreekt vanzelf, maar er zijn twee redenen waarom het even hard nodig is dat we naar alle aspecten van macht kijken. Want alle seksueel misbruik is op de allereerste plaats machtsmisbruik in een seksuele gedaante.

“Maar de tweede reden is dat er in de katholieke kerk constant op wordt gehamerd dat katholieken bij alle belangrijke zaken bij de paus leiding en aanwijzingen moeten zoeken. We zien de paus als degene die volledig gezag heeft in de hele kerk, en we wachten tot de paus actie onderneemt voordat we doen wat nodig is.”

En hij vervolgt:

“Als er een belangrijke kwestie aan de orde komt, is het opvallend dat er van de paus geen aanwijzingen of leiding komt, en dat was zeker het geval bij seksueel misbruik van minderjarigen. Het is onvermijdelijk dat velen eerder zullen reageren op basis van oude waardesystemen dan met een nieuwe inzet om een nieuw probleem aan te pakken. Tot dat oude waardesysteem hoorden duizend jaar lang het stilzwijgen, het toedekken van de problemen en het beschermen van de goede naam van de kerk.

“Ik ben er van overtuigd dat als de paus aan het begin van de onthullingen duidelijk had gesproken en de slachtoffers had uitgenodigd naar buiten te treden zodat de hele waarheid, hoe afschuwelijk ook, bekend zou worden en onder ogen gezien, en als hij alle kerkleden helder had geïnstrueerd om met openheid, eerlijkheid, bescheidenheid en medeleven te reageren, waarbij slachtoffers consequent een voornamere plaats kregen dan de goede naam van de kerk, het totale antwoord van de kerk veel beter was geweest.

“Binnen de huidige structuur van de katholieke kerk is het de paus alleen die de macht heeft de noodzakelijke veranderingen door te voeren.”

Verderop in zijn boek stelt Robinson dat de paus in dit geval tekort schoot, evenals bisschoppen overal in de wereld, en dat we dus het probleem niet echt aangepakt hebben. Het is er nog steeds in onze kerk, ook al hebben we bisschoppen in dit land horen zeggen dat “het achter ons ligt”. Dat is niet waar. We zijn nog niet echt doorgedrongen tot de fundamentele oorzaken, en hebben niet geprobeerd de veranderingen aan te brengen die nodig zijn.

Geen paus en geen bisschop wordt ter verantwoording geroepen. Zo gaat het wanneer alle macht berust bij één persoon, of in elk bisdom: bij de ene persoon die de paus aanstelt. Daarom roepen bisschop Robinson, en veel mensen overal in de wereld en de kerk, op tot radicale wijzigingen in onze kerkelijke structuren. We moeten terug naar wat Jezus tegen zijn leerlingen zei: “Jullie zijn de kerk. Jullie delen allemaal in de verantwoordelijkheid. Jullie hebben allemaal de macht om dingen te veranderen”.

We kunnen niet toestaan dat onze kerk een kerk is waarin de paus wordt gezien als de enige wetgever, rechter en bestuurder. De hele kerk moet handelen; wij moeten veranderen. En naarmate we meer overtuigd raken dat de kerk structurele veranderingen nodig heeft, en ons aansluiten bij groepen in ons land en andere delen van de wereld die werken aan zulke veranderingen, proberen we onze kerk te hervormen.

Wat we moeten doen, denk ik, wij allen, is serieus nemen wat Petrus tegen Jezus zei. “U bent de Christus, de zoon van de levende God”. We moeten Jezus erkennen voor wie hij is, en dan moeten we de weg van Jezus gaan, wat geen weg is van macht, aanzien en rijkdom. Meteen na het voorval dat beschreven wordt in het evangelie volgens Matteüs dat we vandaag hoorden, trekt hij verder met zijn leerlingen, en vertelt hun nog wat meer en zegt: “Kijk! De mensenzoon, Ik, ga naar Jeruzalem waar ik aan mijn vijanden zal worden uitgeleverd, ik zal worden gemarteld en gedood, gekruisigd”.

En als Jezus dit aankondigt zegt dezelfde Petrus die gezegd had “U bent de Christus, de zoon van de levende God” hem nu: “Nee, dat kunt u niet laten gebeuren, dat mag u niet laten gebeuren! Grote groepen mensen volgen u. U hebt macht. U kunt terugvechten. Via die macht kunt u overwinnen”. Weet u wat Jezus dan tegen Petrus zegt? “Ga terug, achter mij, Satan! Je zou me nog van de goede weg afbrengen. Je denkt niet aan wat God wil, maar alleen aan wat de mensen willen”.

Dit zou de belangrijkste verandering zijn die we aanbrengen in onze kerk: als we allemaal gaan denken zoals God denkt en niet op de mensenmanier die inhoudt dat we macht zoeken, rijkdom en aanzien, dat we proberen te heersen. Nee, we moeten proberen de weg van Jezus te volgen. “Laat onder u de gezindheid heersen die Christus Jezus had”, zegt Paulus tegen de gemeente in Philippi, “Hij die de gestalte van God had, hield zijn gelijkheid aan God niet vast, maar deed er afstand van. Hij nam de gestalte aan van een slaaf, werd hulpeloos, maar vertrouwde volledig op God. Daarom heeft God hem hoog verheven”.

Dat is de Jezus naar wie we moeten luisteren en die we moeten volgen.

We moeten in onze kerk veranderingen doorvoeren, zodat we geen kerk hebben die werkt op de wijze van de wereld om ons heen, de wijze van het Romeinse keizerrijk, naar de modellen van de grote ondernemingen of het militaire bestel. Wij handelen heel anders – op de manier van Jezus die afstand doet van macht, rijkdom, aanzien en dergelijke.

Onze hele kerk moet veranderen, maar natuurlijk zoals het altijd gaat: doordat de verandering begint bij ieder van ons. Als we dus vandaag naar de schriften luisteren, luisteren we zorgvuldig en hopen, u en ik, ons in te kunnen zetten om die grote gemeenschap van Jezus te zijn tegen wie Jezus zegt: “mijn kerk bouw ik op jullie en op jullie geloof. En dan proberen we trouw te blijven aan de weg van Jezus, die geen weg is van macht, aanzien en rijkdom.

Laat ieder van ons trouwer beginnen te leven volgens de weg van Jezus. En dan gaan we er aan werken dat dit overal in onze kerk gebeurt: bij de bisschop van Rome, bij de bisschop van elke bisdom ter wereld en bij elke christelijke gemeenschap. Iedereen begint de weg van Jezus te volgen. Dat is het soort hervorming dat we in onze kerk nodig hebben, en dat is het soort hervorming dat uiteindelijk het verschrikkelijke schandaal zal genezen en overwinnen dat tot ontwikkeling is gekomen.

Ik hoop echt dat ieder van ons zich gaat inzetten voor dat soort hervorming in eigen leven, en er aan bijdraagt dat het in onze kerk gaat gebeuren.

Thomas Gumbleton

Bisschop Thomas Gumbleton heeft deze preek gehouden op 28 augustus 2008 in de parochie St. Hilary, Detroit, Mich., VS. Het boek dat bisschop Gumbleton aanhaalt, is ´Confronting Power and Sex in the Catholic Church, Reclaiming the Spirit of Jesus´ geschreven door de Australische bisschop Geoffrey Robinson; zie boekbespreking.
Vertaling: Ruud Bunnik.