Het schisma van de katholieke bisschoppen

Op 4 maart 2009 hebben doktoren een abortus toegepast op een negenjarig, van een tweeling  zwanger meisje dat al drie jaar door haar stiefvader was verkracht. De aartsbisschop José Cardoso Sobrinho van Recife (Brazilië) heeft de moeder die om de abortus had gevraagd en de doktoren onmiddellijk geëxcommuniceerd. Kardinaal Re, prefect van de Congregatie van de bisschoppen in Rome, heeft verklaard dat excommunicatie terecht was. De Braziliaanse krant El Globo ontving meer dan tweeduizend reacties. Op 9 maart 2009 schrijft Ivone Gebara het volgende.

De laatste ontwikkelingen met betrekking tot de onderbreking van de zwangerschap van het meisje van negen jaar in Pernambuco gaven blijk van iets dat al sinds lange tijd in het leven van de rooms-katholieke kerk aanwezig is. De bisschoppen verloren de zin van leiding geven in verbondenheid met de uitdagingen van de geschiedenis en van het geloof van de gemeenschap; zij oordelen zich trouwer aan het evangelie van Jezus dan aan de eigen gemeenschap. Door vast te houden aan een manier van centraliserend denken waarbij vroegere tijden hun functie bepaalden, ondersteund door een toenmalige theologie, verwijderen zij zich van het vele lijden en de concrete pijnen van mensen, vooral van vrouwen. Zij zijn geworden tot verdedigers van abstracte beginselen, van onzekere veronderstellingen over de toekomst en matigen zich zelfs aan bemiddelaars van God te zijn. Deze daad van verwijdering noem ik schisma. De bisschoppen, zowel op nationaal als internationaal niveau – en hier sluit ik de paus als bisschop van Rome bij in – zijn schismatiek geworden met betrekking tot de geloofsgemeenschap van katholieke christenen, dat wil zeggen: ze hebben gebroken met het overgrote deel van de geloofsgemeenschap in verschillende situaties. Een ontegenzeggelijk voorbeeld ervan zien we hier in het voorval met betrekking tot het verbod van zwangerschapsonderbreking bij het meisje door een van hun leiders, dom José Cardoso Sobrinho, aartsbisschop van Olida en Recife. Ongetwijfeld zijn er veel mensen en groepen die denken zoals zij en zij versterken zo hun schisma. Dat is onderdeel van het pluralisme waar we altijd leven.

De kerkelijke overheid, dienares van de geloofsgemeenschap, kan zich in bepaalde zaken niet afzonderen van het gemeenschappelijk en veelvoudig gevoelen van de manier van beleven van het geloof. Evenmin kan zij voor bepaalde zaken van het persoonlijk rechtsgevoel (????) en ook dat van een groep het geweten noch de beslissingen noch de plichten van mensen vervangen. Zij kan haar mening geven maar niet opleggen als een geloofswaarheid. Zij kan zich uitspreken maar niet mensen dwingen haar stellingname over te nemen. In deze zin kan zij niet een heilige oorlog in naam van God beginnen om die zaken te verdedigen die naar zij meent de wil en het voorrecht van God zouden zijn. De theologische traditie in de meest profetische en wijsheidslijn heeft nooit toegestaan dat een enkele gelovige, zelfs als hij bisschop zou zijn, zou mogen spreken in naam van God. En dit omdat de god van wie we spreken, spreekt in onze naam en heeft ons beeld en gelijkenis. Het Heilig Mysterie dat alles wat bestaat doordringt, is ontoegankelijk voor onze oordelen en interpretaties. Het Mysterie dat in alles woont, heeft geen dogmatische vertegenwoordigers nodig om zijn rechten te verdedigen. Ons woord is niets meer en niets minder dan een gestamel van benaderingen en van veranderlijke en zwakke ideeën, ook over het onuitspreekbare Mysterie. In dit opzicht kan het dan ook geen plicht worden dat de hiërarchie, bijvoorbeeld, de wettelijke regelgeving van de abortus tot eigen domein verklaart, maar zij moet gewoon alleen niet verhinderen dat een pluralistische maatschappij zich organiseert overeenkomstig de behoeften van haar burgers, vrouwen en mannen, en dat deze het recht hebben te beslissen over hun voorkeuren.

De christengemeenschappen zijn net als alle mensen verschillend. In zo’n diverse en complexe wereld als de onze kunnen we niet toestaan dat de mening van alleen maar een groep bisschoppen, celibataire mannen met een tot het religieuze beperkte opleiding de vertolking is van allen die de traditie van de Jezus Beweging uitmaken. De christengemeenschap is meer dan de hiërarchie. En bovendien is de christengemeenschap in feite een geheel van vele christengemeenschappen en deze zijn weer mensen, ieder met zijn en haar eigen geschiedenis, haar en zijn eigen keuzen en beslissingen gedurende het hele leven.

Ik sta versteld van het achterop lopen van de filosofische en ethische standpunten van de bisschoppen, te beginnen bij die van de Braziliaanse bisschoppen en vervolgens van die van de  Romeinse burelen zoals blijkt uit het interview dat kardinaal Giovanni Batista Re, voorzitter van de Congregatie voor de bisschoppen, aan het Italiaanse tijdschrift Stampa waarin hij instemde met de stellingname van de Braziliaanse bisschoppen. De tijden zijn veranderd. Het is hoog tijd dat de theologie van de bisschoppen de hiërarchische en dualistische manier van zien van het christendom loslaat en tot de ontdekking komt dat we pas in de kwetsbaarheid van het veelvoudige menselijke leed dichter bij het verwezenlijken van gerechtigheid en liefde kunnen raken. Natuurlijk is het waar dat we altijd missers kunnen begaan zelfs als het goede voorhebben. Dat is de zwakte van de mensen conditie.

Ik geloof dat we in ons binnenste op de eerste plaats het onmiddellijke leed voelen, de onrechtvaardigheden tegen heel zichtbare lichamen en aan deze moeten we eerst hulp bieden. De verontwaardiging en beroering in verband met het lijden van het meisje van negen jaar was enorm groot. En wel omdat dit leven hier, daadwerkelijk aanwezig, dit leven van het meisje dat vrouw geworden werd verkracht en gewelddadig behandeld in onze samenleving, aan dit leven moeten we op de eerste plaats respect betonen en verzorging geven. Daarom prijs ik, als lid van de christengemeenschap hier, de houding van dokter Rivaldo Mendes de Albuquerque en van het team van CISAM van Recife alsook de moeder van het meisje en alle organisaties en personen die haar te hulp kwamen op dit ogenblik van leed dat zeker onuitwisbare littekens zal achterlaten in haar leven.

Sommige lezers zullen zeggen dat mij opstelling niet de officiële opstelling is van de rooms-katholieke kerk. Tussen haakjes: wat betekent het woord ‘officieel’? Is dat zoveel als de ‘officiële kerk’? Het instituut dat zich de vertegenwoordiger noemt van zijn god en die het bedreigde leven van een meisje durft te veroordelen? Het instituut dat zich wellicht de beste dienstmaagd van het evangelie van Jezus beschouwt?

Ik stel de kerk niet gelijk aan de katholieke hiërarchie. De hiërarchie is maar een heel klein deel van de kerk.

De kerk is een gemeenschap van vrouwen en mannen verspreid over de wereld, een gemeenschap van mensen die aandacht hebben voor hen die vallen in de straten van het leven, aan de dragers van heel concrete pijnen, a de noodroep van de volken en de personen die naar gerechtigheid op zoek zijn en naar verlichting van hun pijnen van vandaag. De kerk is de mensheid die wederzijdse hulp biedt om de pijnen te verdragen, om leed te verzachten en om hoop te vieren.

Door het alsmaar doorgaan met excommunicaties, met binnen en buiten houden van mensen schijnt steeds meer de toename van autoritaire betrekkingen aangemoedigd te worden, zonder respect voor de menselijke waardigheid, vooral als die voortkomen uit instituten die voorgeven de naastenliefde als hoogste norm te onderwijzen. Van wie waren zij de naasten, in dit geval bisschop José Cardoso en enkele andere bisschoppen? Van de onschuldige ongeboren vruchten, zullen zij zeggen, degenen die beschermd moeten worden tegen de ‘geluidloze holocaust’, bedreven door sommige vrouwen en hun handlangers. In werkelijkheid waren zij de naasten van het princiep dat zij verdedigen en namen afstand van het meisje dat zo vele malen was aangerand en overweldigd. Zij veroordeelden degene die het meisje dat op haar levensweg was gevallen, opnam en zij verdedigden de zuiverheid van hun wetten en de wil van hun god. Zij hechtten geloof aan de stelling dat de onderbreking van de zwangerschap van het meisje een aantasten was van de heerschappij van God. Maar zijn de oorlogen, het toenemende sociale geweld, de vernietiging van het milieu niet evenzeer aantastingen die veel meer aanklacht en veroordeling verdienen? Verontschuldig me als ik, zonder het te willen mensen oordeel maar bij de tegenstrijdigheid van bepaalde argumenten en van ongevoeligheid jegens de problemen die het meisje van negen jaar heeft meegemaakt, zet een soort solidaire woede mijn binnenste in brand.

In feite wordt er een historisch schisma opgericht en groeit steeds meer in verschillende landen. De afstand tussen de gelovigen en een bepaalde katholieke hiërarchie tekent zich af. Het incident met de onderbreking van de zwangerschap van het meisje van Pernambuco is alleen maar één van de vele daden van autoritair gedrag en ontkenning van de complexheid van de huidige geschiedenis die de hiërarchie heeft bedreven.

In de mate waarin zij die zich verantwoordelijk achten voor de kerk, zich verwijderen van de ziel van het volk, van zijn werkelijk leed, worden daarmee de bouwers van een nieuw schisma dat nog meer nadruk legt op de afgrond tussen de instituten van de godsdienst en het eenvoudige dagelijkse leven met zijn complexheid, uitdagingen, leed en kleine genoegens. De gevolgen van een schisma zijn onvoorspelbaar. Het is voldoende de lessen te leren van het verleden.

Ik beëindig deze korte tekst met te herinneren aan wat op verschillende manieren in het evangelie van Jezus staat beschreven. Wij zijn hier om de barmhartigheid onder elkaar toy leven te brengen. En wij allemaal hebben die barmhartigheid nodig, het enige gevoelen dat ons toestaat de gever van de barmhartigheid niet te ontkennen en elkaar te helpen met het dragen van de zware lasten.

Ivone Gebara

Ivone Gebara is theologe en kanunnikes van Sint Augustinus. Zij is doctor in de filosofie van de katholieke Universiteit van São Paulo en heeft talloze werken geschreven. In 1995 werd zij door het Vaticaan gedwongen om in Leuven een nieuwe studie op zich te nemen. Deze bezinning heeft haar strijdbaarder gemaakt dan ooit voor een humane kerk die zich inzet voor de minst kansrijke van de medemensen.

Vertaling uit het Spaans: Isaac Wüst.