Bezien van de kant van het Braziliaanse meisje

Het debat over enkele kwesties wordt binnenkort afgerond en de verschillende perspectieven laten niet altijd gemakkelijk toe om de beoordelen welk gewicht deze discussie heeft. Het lijkt me nu het moment om naar de kern van het debat te kijken en dat wat het probleem niet echt raakt, terzijde te laten. De casus is in al haar dramatiek eenvoudig. Het betreft een meisje van slechts 9 jaar  - laten we haar Carmen noemen – en dat moeten we voor dit moment goed voor ogen houden zonder ons oogmerk (van het debat) los te laten. We moeten proberen goed te verstaan wat dit meisje recht doet.

Carmen, werd in Recife, Brazilië, meermalen verkracht door een jonge dorpsgenoot, en ze blijft zwanger achter van een tweeling en ze zal van dan af geen gemakkelijk leven meer kunnen leiden. Ze is ernstig in haar gezondheid aangetast omdat het geweld dat zomaar over haar kwam haar van binnen verwoest heeft. Het zal voor haar praktisch onmogelijk zijn om nog ooit een ander lief te hebben.

Carmen vertegenwoordigt een geschiedenis van dagelijks geweld en de kranten stonden er vol van doordat de aartsbisschop van Olinda en Recife, zich haastte om te verklaren dat de doktoren die haar hebben geholpen met de zwangerschapsonderbreking, geëxcommuniceerd zijn. Het is een geschiedenis vol van geweld, die onopgemerkt gebleven zou zijn, als deze artsen die dagelijks dergelijke verdrietige situaties onder ogen komt, niet geconfronteerd zouden zijn met de interventie van de bisschop en de reacties die dit opriep. Het geweld dat een vrouw wordt aangedaan is op zich al een zeer ernstige zaak, maar dat wordt nog verergerd wanneer het een jong meisje betreft, waarbij ook nog komt haar situatie van armoede en een positie in de samenleving die navenant is. Er zijn gewoon geen woorden voor om dergelijke toestanden te veroordelen. De emoties die dit alles opgeroepen heeft, zijn vol woede en rancune. Die kunnen alleen worden verzacht of weggenomen doordat er recht gedaan wordt en de dader wordt gestraft op een manier die rechtvaardig is.

Carmen had op de eerste plaats beschermd en verdedigd moeten worden. We hadden haar in onze armen moeten sluiten, en zij had met zachtheid benaderd moeten worden, om haar te laten voelen hoezeer wij met haar verbonden waren; wij allemaal, zonder uitzondering. Voor ook maar te denken aan excommunicatie was het nodig en urgent om haar onschuldige leven te beschermen en haar op een menselijke manier te benaderen, waarvan wij als leden van de kerk nou juist de aangewezen deskundigen en verkondigers zouden moeten zijn. Dit is niet gebeurd, en helaas heeft dit de geloofwaardigheid van onze verkondiging danig aangetast. In de ogen van velen komt dit over als gevoelloos, onbegrijpelijk en zonder enige barmhartigheid. Natuurlijk was Carmen zwanger van andere onschuldige levens, ook al waren ze de vrucht van een verkrachting; maar dat is absoluut niet een reden om een oordeel uit te spreken die zo zwaar weegt als een molensteen.

In het geval van Carmen ontmoeten leven en dood elkaar. Vanwege haar zeer jonge leeftijd en haar gezondheidstoestand was haar leven ernstig in gevaar. Hoe hiermee om te gaan? Een zware beslissing voor de arts en tegelijk moeilijk voor de morele wet. Dit soort beslissingen, ook al zijn ze soms niet zo ingewikkeld als deze, komt dagelijks voor in de zalen waar reanimaties plaats vinden en het geweten van de arts moet op dit soort momenten alleen met zichzelf overleggen wat te doen en wat is daarin het beste? Niemand kan daarin beslissingen nemen zonder er zelf in verwikkeld te raken. Het is geen kwestie van puur bedenken. Dat mag zelfs niet.

Het respect voor de professionaliteit van de arts is een regel die iedereen aangaat en het kan niet zijn dat er een negatief oordeel wordt gegeven zonder eerst goed te bedenken welk innerlijk conflict dit soort kwesties oproept. De arts draagt zijn eigen leven en eigen ervaringen met zich mee; en keuze om een leven te redden terwijl je weet dat een ander leven risico’s loopt, kan nooit als iets gemakkelijks worden bezien. Natuurlijk sommigen zullen zich getraind hebben om zonder al te veel emoties het werk als arts te verrichten. Maar in zo’n geval kan het al gauw zonder enthousiasme en passief worden uitgevoerd. Het zou niet juist zijn om het werk uit te voeren zonder enige persoonlijke betrokkenheid.

Carmen vertegenwoordigt een morele kwestie zonder weerga en zeer delicaat. En als je dit al te afstandelijk en streng behandelt, zou dit onrechtvaardig zijn, zowel ten aanzien van haar kwetsbare persoon als van al diegenen die op een of andere manier met het leven bezig zijn. Zoals iedere situatie concreet is, verdient dit juist in haar concreetheid bezien te worden zonder te gaan generaliseren.  De katholieke moraal kent principes die je niet zomaar kunt voorschrijven, ook al zou je dit willen. De bescherming van het leven al vanaf het moment van de conceptie is een van die kwesties en is een heilig principe. Elk menselijk wezen draagt al vanaf de conceptie het teken van het beeld van de Schepper. En op die grond moeten de waardigheid en de rechten van ieder persoon worden geëerbiedigd, en daar mag niet aan worden getornd.

Abortus provocatus is altijd veroordeeld door de morele wet als een intrinsiek foute daad. En dit voorschrift is ongewijzigd gebleven tot in onze dagen, al vanaf het begin van de kerk. Het Tweede Vaticaans Concilie in Gaudium et Spes – een document dat zich zeer open verbonden heeft met de moderne wereld – gebruikt op een onverwachte manier niet mis te verstane harde woorden als het gaat over abortus provocatus. Ook de formele medewerking brengt een zware zonde met zich en het betekent dat degene die meewerkt buiten de kerk komt te staan. Technisch gezien gebruikt de Codex van het kerkelijk recht de uitdrukking  latae sententiae om aan te geven dat de excommunicatie ingaat op het moment zelf waarop de daad verricht wordt.

Het is niet nodig, laten we dat nog eens herhalen, om met zoveel urgentie en publiciteit een dergelijke uitwerking van de wet openbaar te maken, alsof het automatisch kan. Wat veel meer nodig is, is de behoefte op zo’n moment aan een teken en getuigenis van verbondenheid met degene die lijdt, dus een daad van barmhartigheid, die veel verder gaat dan het recht uitoefenen. Ook al hoef je het principe van de wet niet in twijfel te trekken. Het gaat eerder om datgene wat de wet zelf beoogt: het goede en de verlossing van allen die geloven in de liefde van de Vader en van allen die het evangelie van Christus beamen als kinderen, die Jezus tot zich riep en omarmde, zeggend dat het Rijk der hemelen behoort aan hen die zijn zoals zij.

Carmen, we staan aan jouw kant. We leven met je mee en we delen met jou het lijden dat je hebt doorstaan, en we willen alles doen om je waardigheid te herstellen die je ontnomen is, en je met de liefde die je nodig hebt te benaderen.

Er zijn anderen die excommunicatie verdienen en onze vergeving nodig hebben. En dat zijn niet degenen die jou het leven hebben gegund en die je zullen helpen om hoop en vreugde terug te vinden. Helaas blijven het kwade en het kwade handelen van  velen nog steeds mogelijk.

Rino Fisichella, aartsbisschop, voorzitter van de Pauselijke Academie voor het Leven.

Bovenstaande tekst is in het Italiaans terug te vinden in de Osservatore Romano van 15 maart 2009.

Vertaling: Gerard Zuidberg