13/8/09
God als Resonans, God als Variant
Als je over God spreekt , praat je over de/het Onnoembare, het Mysterie, dat niet in woorden of begrippen te vatten is. Dat geeft eigenlijk een grote vrijheid van spreken, want elke verwoording of verbeelding wordt nu op zijn best een benadering. En de vraag of deze bewering echt waar is of niet, is niet zo zwaarwegend meer. Want het is toch nooit dé waarheid. God blijft verborgen in de ‘wolk van het niet-weten’. De onnoembaarheid wordt nooit opgeheven en elke bewering is dus relatief, maar dat wel in twee betekenissen:
a) nooit absoluut waar, maar altijd slechts verwijzend. Hopelijk wijst mijn bewering in de juiste richting, maar de goddelijke werkelijkheid raken, laat staan vatten, lukt nooit. Iedere bewering kan en mag dus vervangen worden door een andere, die meer bij ons hedendaagse aanvoelen van de juiste richting past;
b) een relatie aangevend. De uitspraken over God zeggen iets over mijn relatie tot Hem/Haar. Je zou ze kunnen vergelijken met liefdeswoordjes: wáár-voor-de-minnaars, ook al kan een buitenstaander er geen touw aan vastknopen.
Dat geeft ruimte voor andere benaderingswijzen dan alleen met dogma's en geloofsbelijdenissen. Ook poëzie, schilderkunst, muziek, verbeelding, verhalen, enz. kunnen nu zeer waardevolle verwijzingen worden naar de/het Onnoembare, dat mij toch aantrekt en dat voor mij aantrekkelijk is. Die ik dan ook ‘Mijn God en Vader’ noemen mag, of met andere liefdesnamen mag benaderen. Laten we daarom maar eens gaan spelen met de verbeelding om te zien, hoe ver we hiermee naar de onbereikbare top kunnen opklimmen.
Drie merkwaardige uitspraken houden mij al een tijdje bezig. De eerste is van de Zeeuwse dominee Klaas Hendrikse, die een boek schreef met de uitdagende titel Ik geloof in een God die niet bestaat. Het is te begrijpen, dat dit boek nogal wat rumoer veroorzaakte in protestantse gelederen. Om het te kort uit te drukken: Klaas Hendrikse zegt dat God niet bestaat maar gebeurt. Een appeltaart bestaat maar er zijn heel veel waardevolle dingen die je niet als een appeltaart op tafel kunt zetten. Ik noem bijvoorbeeld ‘vergeving’, ‘medeleven’, ‘liefde’, ‘vriendschap’. Het is te hopen, dat deze prachtige dingen vaak in mijn leven gebeuren, ook al zal ik ze nooit op de Hoogstraat in de etalage zien staan als zelfstandig bestaande dingen, als appeltaarten. En het is voor mij veelzeggend, dat juist deze lichtgevende woorden voor God worden gebruikt. Eén voorbeeld van zéér vele: "De mens zonder liefde kent God niet, want God is liefde.......Nooit heeft iemand God gezien, maar als wij elkaar liefhebben, woont God in ons.........." (1 Johannes 4,7-16).
De tweede en de derde uitspraak komen van Meister Eckhart o.p. (ong. 1300). In een preek zei hij eens: "Ik bid God iedere dag mij van God te verlossen". En in een andere preek: "God wordt God. Als de schepselen God zeggen, dan wordt God". En die twee uitspraken wijzen volgens mij een beetje in de richting van de beweringen van dominee Klaas Hendrikse, ook al zal Eckhart in zijn prediking toch een heel andere weg gaan en tot andere conclusies komen.
God bestaat niet op de wijze, waarop de dingen en de mensen bestaan. Je kunt God niet in het rijtje zetten van: de appeltaart bestaat; de tafel bestaat; de fluitketel bestaat; mijn oom Pieter bestaat; mijn tante Ria bestaat; ik besta; God bestaat. God bestaat niet op de wijze, waarop al die ‘objecten’ bestaan, naast en buiten elkaar en als tegenovergesteld aan mijn verstand, dat deze objecten kent. God bestaat dus niet ‘objectief’, als je dit woord opvat als: los-van-ons-en-ons-denken-bestaand. Je mag misschien wel zoiets zeggen als: "God is de eenheid in alles wat bestaat en leeft, bestaan heeft en geleefd heeft, en is meer dan dat". De theoloog Thomas van Aquino o.p. (ong. 1250) formuleerde het op zijn manier: God is het ‘esse van de entia’, het zijn in alles wat is. En ook dit ‘zijn in alles wat is’ kom je nooit loslopend - objectief - op de Hoogstraat tegen.
Bestaat God dus niet? Dat vind ik nu ook weer een bewering, die veel te kort door de bocht is. Ook al kom ik vriendschap, liefde, verbondenheid, humaniteit nooit op de Hoogstraat tegen als loslopende werkelijkheden, ik ben erg blij, dat ze wel kunnen bestaan, en ook werkelijk voorkomen tussen mensen. Ja, zelfs, dat zij grootser zijn dan de mensen, die deze werkelijkheden ‘scheppen en dragen’. We kunnen over God alleen spreken in de vorm van vergelijkingen, van metaforen. "Iets dergelijks, maar dan toch weer onbekend anders!" Daar schiet je niet zo veel mee op, als je zoekt naar wetenschappelijke zekerheid, naar een soort van hogere wiskunde over God. Het tegenwoordige Griekse woord ‘metafora’ betekent: ‘vrachtwagentje’. Dat vind ik interessant: net zoal je een vrachtwagentje met allerlei zaken vult en dan op weg stuurt naar een ander dorp, waar er hopelijk vraag naar is, zo sturen wij onze woorden en beelden naar de Eeuwige, in de hoop, dat zij er aankomen, en dat zij een beetje passen bij die Onbekende Grootsheid, die wij, voor ons gemak en om niet helemaal te moeten zwijgen, dan maar ‘God’ noemen. Of, zoals de dichter Gerrit Achterberg zo raak formuleerde: "GOD: Combinatie van drie letters. Maar je mag ook andere combinaties gebruiken, als ze maar in de juiste spanning staan".
God als Resonans
Stel: ik heb een c-snaar. Als ik die snaar strijk of aanraak, hoor ik de klank, die wij noemen als c. Zó veel trillingen per minuut vormen dat geluid. Nu span ik die snaar op een viool. Als ik de snaar niet aanraak, komt er geen klank. Maar strijk ik wel op die snaar, dan hoor ik – behalve de c – ook de resonans van de ruimte, die door de viool wordt gevormd. De typische klank van een viool wordt gevormd door de trillingen van de snaar én door de stille, lege ruimte van het instrument. Zet ik die snaar op een cello, dan gebeurt hetzelfde, maar heel anders. Want nu hoor ik een klank, die gevormd wordt door de snaar én door de stille, lege ruimte van een cello. Merkwaardig, de stille, lege ruimte ‘maakt’ de muziek in de klank. Zonder die stille, lege ruimte geen vioolconcert, of celloconcert!
En nu die uitspraak van Meister Eckhart o.p."God wordt God. Als de schepselen God zeggen, dan wordt God". God resoneert mee, als wij dat woord – of andere woorden – uitspreken, mits zij in de juiste spanning staan. Zoals de lege, stille ruimte van de viool mee resoneert, als we over de snaar strijken. En die combinatie maakt pas vioolmuziek. Dus zo ook: pas de combinatie van onze woorden en de grote, stille Ruimte achter alles en ieder, die bestaat en leeft, máákt de ware religie. Johannes van het Kruis (ong. 1550) schreef iets dergelijks, toen hij in een gedicht God noemde: "Muziek van pure stilte".
En waar blijft God dan, voordat er schepselen bestonden, of nadat alle schepselen uit het bestaan vertrokken zijn? Een vraag, die niet beantwoord kan worden, omdat zij ons bereik als schepselen verre te buiten gaat! De stille, lege ruimte van de viool klinkt niet, als er geen snaar meer is om de klank op te roepen. Hier stoten we op het Mysterie. En ik vermoed, dat Meister Eckhart o.p. precies naar dit Mysterie, achter al onze woorden, begrippen, beelden, ideeën, verwees, toen hij in een preek zei: "Ik bid God iedere dag mij van God te verlossen". Hij tastte naar de onuitsprekelijke stille ‘lege Ruimte, of ruime Leegte’ achter het woord: God.
2000 jaar geleden schreef de Chinese wijsgeer Lao Tze woorden, die mijns inziens zinspeelden op ditzelfde reiken naar het Onbereikbare: "Het Tao, dat ik uitspreek, is niet het Tao, waarover ik wil spreken". En de hedendaagse Vlaamse auteur Eric van Ruysebeek schreef over ‘de On-grond’: grond-die-geen-grond-is. En toch maakt die stille Ruimte, of ruime Stilte, de klankkleur van mijn levensmuziek.
God als variant.
Juliana van Norwich schreef: "Hij, die alles gemaakt heeft, schiep dit alles uit liefde, en vanuit diezelfde liefde blijft het behouden en zal het blijven tot in eeuwigheid. God is in ieder ding dat goed is, en de goedheid inherent aan alle dingen, die is Hij". "Volgens mij is God al wat goed is". (Uit: Gerda Valkenbergh: "Alles komt goed". Juliana van Norwich, visioenen. Averbode/Kampen, 1994, blz. 41+42).
Hoeveel c-klanken zijn er? Evenveel als er instrumenten in een orkest zitten, en nog veel meer. Een eenheid in een ontzaglijke veelheid. Een ontzaglijke hoeveelheid variaties van één klank. Iedere keer dezelfde c; iedere keer een andere klank. Precies die eenheid in de grootse veelheid vormt de schoonheid van een concert; alle instrumenten goed op die c afgestemd, maar dan ieder instrument spelend met eigen partituur en eigen klankkleur. Nooit is de c als losstaande noot te horen, maar zij is in een grote hoeveelheid variaties aanwezig.
Wat een interessant beeld voor de Onafbeeldbare: God is de eenheid, waar alles en iedereen ten diepste op is afgestemd. Deze afstemming, dit aanwezig zijn in de aanwezigen, is wellicht, wat Thomas van Aquino bedoelde, toen hij schreef, dat "God het zijn is in alles wat is". Vandaar alweer, dat de vraag naar God, voor of na het bestaan van de geschapen wereld – los van de geschapen wereld – een vraag is die buiten onze intellectuele capaciteit valt. Misschien zouden Meister Eckhart o.p. en dominee Klaas Hendrikse best wel eens een interessant debat kunnen voeren.......
Leo Raph. A. de Jong o.p.
Leo Raph. A. de Jong is dominicaan en als pastor verbonden met De Steiger, Citykerk Rotterdam.
Reacties
Van mensen kan men een heleboel zeggen; je kunt alle mogelijke eigenschappen aan een mens toekennen. Toen we ons bezonnen over GOD hebben we eigenlijk niet anders gedaan. Alle mogelijke eigenschappen zijn we gaan toevoegen aan de idee GOD: eeuwigheid, rechtvaardigheid, belangeloosheid, geduld, barmhartigheid, sterkte en kracht, de psalmen staan er vol mee.
Maar al deze verschillende deeleigenschappen kan men samenvatten in een begrip, dat alles omvat : liefde.
Daarom denk ik, dat het Johannes-evangelie het dichtste nog nadert aan
een verstaan van God, met de uitspraak: "God is liefde".
Alles wat de mens overkomt komt uit Gods handen, komt dus voort uit De Liefde, die op deze schepping gericht is.
Alleen vast geloof in die Liefde maakt het ons mogelijk om dit onzeker bestaan tot een goed einde te brengen.
J.van der Heijden - bilthoven
Reactie plaatsen
Reglement
- Alle reacties worden vóór publicatie door de redactie beoordeeld. Wij behouden ons het recht voor reacties te weigeren of in te korten zonder opgaaf van redenen.
- Een inzending mag maximaal 1000 tekens bevatten en moet goed leesbaar zijn.
- Lees andere inzendingen zodat u in uw reactie niet in herhaling vervalt maar nieuwe argumenten geeft. De reactie moet inhoudelijk zijn en iets waardevols toevoegen aan het artikel. Dus bijvoorbeeld geen agressief taalgebruik.
