12/11/08
Foto Martine Sprangers
De plaats van religie nu en in de toekomst
Nederland eXtra Small - NL-XS
Stel, je selecteert honderd jonge volwassenen op zo’n manier dat ze samen een doorsnee vormen van de Nederlandse bevolking. Je bouwt op een afgelegen plek een kunstmatig dorp met een groot hek eromheen. Camera’s registreren dag en nacht elke straathoek en iedere kamer. Verschillende ethici protesteren tegen het concept, maar tv-producenten staan te springen om de rechten en alhoewel de sociale wetenschappers zorgelijk kijken, kunnen ze niet wachten om deze mini-maatschappij te bestuderen. Dus arriveren op een dag honderd mensen tussen de achttien en vijfendertig jaar. Ze hebben er zin in. Je wenst ze veel plezier, sluit het hek en start de camera’s. NL-XS, Nederland eXtra Small, de nieuwste reality-tv serie ‘van Nederland, over Nederland’ is officieel gestart. Het wordt een daverend succes, dat staat vast. Wat niet vaststaat, is hoe de dorpsbewoners zich onderling zullen gedragen. Hoeveel interactie zal er plaatsvinden? Tussen wie? Wie worden vrienden, wie krijgen ruzie en waar ontstaan relaties? En hoeveel van deze ontwikkelingen zullen langs religieuze lijnen verlopen?
Steeds meer jongeren leven hun leven zonder direct in aanraking te komen met religie. Mocht NL-XS binnenkort realiteit worden, dan krijgt het dorp eenenvijftig niet-gelovige inwoners. Van de 49 jongeren die zeggen wel bij een geloof te horen, zijn er 28 die zelden of nooit een kerk, moskee of ander gebedshuis van binnen zien. Tegenover 8 mensen die minstens wekelijks een godsdienstige bijeenkomst bezoeken en 13 die dat af en toe doen, staan dus 79 inwoners van het NL-XS dorp die niet actief leven met religie. Met andere woorden, zo’n vier op de vijf Nederlanders tussen de achttien en vijfendertig jaar zijn niet actief bij een geloof betrokken.
Net zo sprekend als deze cijfers is de plaats waar ze gevonden kunnen worden op de website van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). Religie is niet één van de negentien hoofdthema’s waarover het CBS zijn statistieken verdeelt. Religie is een subthema onder het kopje ‘Vrije tijd en cultuur’, op gelijke voet met subthema’s als sport en toerisme. De afgelopen decennia is religie meer en meer veranderd van een centraal onderdeel van de samenleving naar een activiteit van het individu. Eén van de effecten van deze ontwikkeling is dat het niet meer vanzelfsprekend is dat iedereen religie wel eens in de praktijk meemaakt. Natuurlijk komt iedereen geregeld mensen tegen die christelijk, islamitisch of anderszins religieus zijn. Dit betekent echter niet dat de betekenis en vorm van hun religie op zo’n moment verduidelijkt worden. Voor Nederlanders van de NL-XS generatie is het mogelijk te leven zonder in aanraking te komen met religiebeleving.
Duf en ouderwets
Een jonge studente, moslima, had besloten dat ze een hoofddoek wilde gaan dragen. Ze had er lang over nagedacht. De eerste keer dat ze naar de hogeschool ging met haar nieuwe hoofddoek, had ze zich ingesteld op gemengde, misschien zelfs ronduit negatieve, reacties. Wat schetste haar verbazing? Van de vijfentachtig studenten met wie ze dagelijks haar sociaal-maatschappelijke opleiding volgt, reageerden er welgeteld twee niet-moslims op haar keuze. De rest keek haar misschien iets langer aan dan normaal, maar ze zeiden niets en keken weer weg.
Stelt u zich voor dat u een medestudent bent van de moslima. U bent niet gelovig opgegroeid en daar eigenlijk ook niet mee bezig. Het leven is prima zo. Wanneer er wordt doorgevraagd, herinnert u zich dat u één keer, jaren geleden, met uw oma naar de kerk bent geweest. Het duurde lang en er waren veel oude mensen, de sfeer was een beetje duf en ouderwets, dat is het beeld dat is blijven hangen. Geloof doet veel kwaad in de wereld, zegt u, er valt niet meer te praten met mensen die overtuigd zijn dat een god aan hun kant staat. U vindt het naïef en onwetenschappelijk van gelovigen dat ze al die dingen die in de kerk en in de Bijbel gezegd worden zomaar aannemen.
Maar ze zullen het wel nodig hebben, zegt u, om gerustgesteld te worden dat er meer is. Geloven maakt het leven makkelijker, je hoeft niet meer zelf na te denken. Het is ieders eigen keus natuurlijk, maar u hebt dat niet nodig.
De bovenstaande studenten zijn potentiële inwoners van het NL-XS reality-dorp. Herkent u, als VolZinlezer, het beeld dat door de tweede student van religie wordt geschetst? Ik hoor het, in verschillende versies, regelmatig langskomen. Vooral de gedachte dat religieuze mensen niet voor rede vatbaar zijn, is venijnig. Islamitisch fundamentalisme, christelijk creationisme en geschiedenisboeken vol gewelddadigheden uit naam van religie lijken dit idee te bevestigen. De venijnigheid van het idee zit ‘m vooral daarin dat het zichzelf niet snel zal verwerpen. Want wie gaat het gesprek aan met mensen met wie niet te praten valt? Wie snijdt de onderwerpen aan waarover niet te discussiëren valt? Wanneer een studente ineens een hoofddoek draagt, is men blijkbaar stil en misschien wel vanuit goede bedoelingen zoals de lieve vrede. Op deze manier echter zullen de medestudenten er nooit achter komen dat er een lang en persoonlijk proces vooraf is gegaan aan de keuze van de moslima en nìet een vader die haar heeft gedwongen een hoofddoek te dragen vanuit ouderwetse ideeën over man-vrouwverhoudingen.
Vriendschap
Zonder de constructieve communicatie die nodig is om wederzijds begrip te bevorderen, kunnen groepen mensen in een spiraal van verwijdering terechtkomen. Het patroon dat ik hierboven heb beschreven, kan worden versterkt als het religieuze deel van de bevolking ermee in overeenstemming handelt, door zich bijvoorbeeld terug te trekken in bible-beltdorpen, maar ook door het spreken over en belijden van hun geloof te beperken tot de eigen kring. Dan is het waarschijnlijk dat de groepen steeds verder uit elkaar drijven. Wanneer antropologen dit soort processen onderzoeken en willen weten in hoeverre twee groepen mensen sociaal gescheiden van elkaar leven, is het eerste waar ze naar vragen ‘of er nog getrouwd wordt’. Vertaald naar onze context betekent dat: kunt u zich voorstellen dat de twee studenten die ik zojuist heb beschreven uiteindelijk samen gezellig een huisje inrichten in het NL-XS dorp en daar kinderen opvoeden? Denkt u dat het makkelijker is voor de moslims en christenen van het dorp om een vriendengroep te vormen, of ziet u deze gelovigen net zo makkelijk vriendschappen sluiten met atheïsten?
Enorme rijkdom
Een studente, twintig jaar, doet aan reli-shopping. Ze schrijft zich in voor een cursus boeddhistische meditatie. Haar omgeving reageert geïnteresseerd, verscheidene mensen vragen in de loop van de cursus hoe ze het vindt en ze raakt in een aantal discussies verzeild over de boeddhistische levensfilosofie. Een paar jaar later besluit ze te stoppen met reli-shoppen en zich voornamelijk te verdiepen in het christendom. Een periode van kerk-hoppen breekt aan. Wanneer ze zich uiteindelijk verbindt met een oecumenische kerkgemeenschap, merkt ze dat sommige mensen in haar omgeving daarop heel anders reageren dan op de eerdere meditatiecursus. Het gesprek lijkt te stokken nadat het woord ‘kerk’ is gevallen, er wordt lang niet altijd doorgevraagd. Voor haarzelf liggen haar eerdere zoeken binnen het boeddhisme en haar huidige zoeken binnen het christendom heel dicht bij elkaar. Voor een groot deel van de mensen die ze ontmoet, is dat blijkbaar niet zo. Ze merkt dat ze zelf ook voorzichtiger wordt in hoeveel ze vertelt en aan wie.
Het verhaal van deze studente, die overigens Annemarie heet, wijst naar een ander aspect van religie in de huidige samenleving. Een grote groep mensen heeft wel het gevoel dat er ‘iets’ is dat ‘meer’ is dan het dagelijkse. Op eenzelfde manier zijn zingevingvragen van alle tijden, net als vragen over hoe je goed in het leven en tussen de mensen kunt staan. Kerkbezoek mag dan afnemen, het spirituele zoeken is springlevend, en veel mensen van de NL-XS leeftijd staan daar open tegenover. Als boekenverkoop een indicator is, richten zij zich veelal tot het boeddhisme, of één van de vele praktijken die geschaard worden onder de naam new age.
Is het duidelijk voor deze mensen dat de monotheïstische godsdiensten zich ook bezighouden met hun vragen? Ik denk dat dit vaak niet het geval is. Kerken lijden aan een imago van starheid en saaiheid, zoals de atheïstische student al opmerkte. Ook hebben ze de handicap van een jargon dat ondoordringbaar kan lijken voor wie er niet mee is opgegroeid. Tegelijkertijd hebben ze een enorme rijkdom te bieden aan verhalen, rituelen en interpretaties die door de eeuwen heen gerijpt zijn. Waar sommige van de nieuwe bewegingen soms verdacht veel op Amerikaanse zelfhulpboeken lijken met alle beloftes van een perfect leven van dien, kunnen religies stoelen op een schat aan ervaring in het omgaan met het leven, dat over het algemeen geen sprookje blijkt te zijn. Religies hebben veel te bieden en de openheid van mensen jegens spiritualiteit biedt een uitgelezen kans tot het vergroten van begrip. De uitdaging ligt daarin het gesprek te durven aangaan en manieren te vinden om het jargon te verhelderen.
Uitdagen
Ik kan u niet vertellen hoe NL-XS zal aflopen. Mocht er onder u een tv-producent zijn die het project ziet zitten, dan mag u zich melden bij de redactie. Dan kunnen we volgend jaar de perikelen van de dorpsbewoners volgen vanuit onze luie stoel en discussiëren over de kans van slagen van de relatie tussen de protestantse Sonja en de atheïstische Bart. Mocht dit niet het geval zijn, dan zullen we moeten wachten op de gebeurtenissen in de realiteit van onze samenleving. Het nadeel hiervan is dat dit een langzamer en moeilijker te analyseren proces zal zijn. Het voordeel is natuurlijk dat dit betekent dat u en ik deel zijn van het experiment (en dat er geen camera’s aan te pas komen). Bij deze: ik zou u willen uitdagen u te laten horen. Juist u, als gelovigen die ook het zoekende en vragende van nabij kennen. U hoeft niet luid te spreken, maar vertel geregeld eens iemand over wat religie voor u betekent. Het doel daarvan is niet de ‘zieltjeswinnerij’, maar het bereiken van een goede sfeer en onderling begrip tussen de jonge inwoners van dat kunstmatige dorp, tussen de inwoners van de huidige en toekomstige Nederlandse samenleving.
Annemarie van Stee
Annemarie van Stee (25) heeft een Master Cognitive Neuroscience en studeert thans filosofie. Met bovenstaande tekst heeft zij de eerste prijs gewonnen van de VolZin-opinieprijs 2008. De vraag luidde:”Hoe is het gesteld met gelovig Nederland? Waar gaan we heen en waar moeten we naar toe? Is religie een drama, bron van fundamentalisme, verstarring en geweld? Of is religie juist een blijmoedig spel, dat resulteert in vreugde, veerkracht en levensmoed?” 91 jong volwassenen tussen 18 tot 35 jaar hebben hun mening ingezonden.
Reacties
Beschouwen wij ons leven?
Onze kosmos bestáát. In het Algoede Eeuwige Oneindige Bestaan.
Onze kosmos is ons samengaan. Bewust, bemind en aanvaard.
Ons samengaan vroeger, nu en hierna. Als al het menselijke, met alle materie en met al wat leeft.
Dit is de Blijde Boodschap voor héél ons menselijk geslacht.
Wij menselijk geslacht mogen ons kosmisch bestaan in het Algoede Bestaan iedere dag beter vieren. Spontaan, steeds meer creatief, steeds liefdevoller.
Steeds vrolijker en dankbaarder tegelijk en op elkaar afgestemd.
Zo wordt het vrouwelijke en het mannelijke in ons steeds menselijker geintegreerd.
Onze levensopgave is vooral samen ons bestaan vieren en daarom ook dit alles overwegen.
En zo als één mensheid gemeenschappelijk zoeken naar steeds meer wijsheid en inzicht in ons hele kosmisch bestaan.
Zo gaan wij in de loop van ons leven steeds beter begrijpen en aanvaarden dat ons leven veel meer Paradijselijk Geschenk dan opgave is.
Wie mist het overleg hierover?
Kees Severijnen - Eemnes
De gelovigen, kerk, leiding, kerkbezoekers, onderschatten de geweldige afstand die er bestaat, tussen het denken van de niet-religeuze opgevoede moderne mens en het denken van de gelovige mens.
Deze cultuurkloof zal eerst overbrugd moeten worden. Vergelijk onze houding maar eens tegenover de islam. Wezenlijk begrijpen we die religie ook niet. Zolang die vertaalslag niet heeft plaatsgevonden, zal het nooit iets worden met alle goedbedoelde pogingen om het christendom weer voet aan de grond te geven in onze wereld. Alle verhalen over 'de waarheid' ten spijt, zolang we elkaar niet verstaan is alle pogen tot herchristening van onze maatschappij bij voorbaat gedoemd om te mislukken.
En m.i. kan het! Mutatis mutandis, maar in de eerste eeuwen is het gelukt om de nieuwe leer een vorm te geven die verstaanbaar was voor de mensen uit die wereld. Vasthouden aan oude waarheden, die onbegrijpelijk zijn voor de mens uit de huidige tijd is hiermede volledig in strijd.
J.van der Heijden - Bilthoven
Reactie plaatsen
Reglement
- Alle reacties worden vóór publicatie door de redactie beoordeeld. Wij behouden ons het recht voor reacties te weigeren of in te korten zonder opgaaf van redenen.
- Een inzending mag maximaal 1000 tekens bevatten en moet goed leesbaar zijn.
- Lees andere inzendingen zodat u in uw reactie niet in herhaling vervalt maar nieuwe argumenten geeft. De reactie moet inhoudelijk zijn en iets waardevols toevoegen aan het artikel. Dus bijvoorbeeld geen agressief taalgebruik.
