13/10/09
Kijk evenwichtiger naar daden Israël
Wie dacht dat de Holocaust ’voorbij’ was, zal met verbazing hebben gekeken naar de felheid waarmee op recente berichten werd gereageerd. Zo wist de Iraanse president Ahmadinejad velen te raken met zijn mededeling dat hij er trots op was dat hij zoveel boosheid had opgeroepen met zijn ontkenning van de Holocaust.
Dat laatste mag niet, de Holocaust mag niet worden ontkend, niet omdat hij een onomstotelijk ’feit’ zou zijn maar omdat hij een morele, zo men wil: ’symbolische’ betekenis heeft. Voor velen staat de Holocaust inmiddels voor het ’absolute’ kwaad; uiteraard mag dat niet in twijfel getrokken worden. Toch is het zinvol daar genuanceerd mee om te gaan.
In ons land besloot het openbaar ministerie om de Arabisch Europese Liga te vervolgen vanwege een cartoon op haar website waarin de Holocaust als een vermeende uitvinding van de Joden wordt geportretteerd. Sympathisanten van de AEL reageerden boos. Er zou met twee maten worden gemeten: waarom mag de Profeet wel worden beledigd (zoals in de Deense cartoonzaak) en niet de Holocaust in twijfel getrokken?
Enige tijd terug deed VVD-leider Rutte het voorstel de vrijheid van meningsuiting te verruimen en de grenzen slechts te leggen bij oproepen tot geweld en discriminatie. Hij werd hard teruggefloten toen hij suggereerde dat het ontkennen van de Holocaust niet langer strafbaar zou moeten zijn. Volgens Rutte omvat zijn voorstel tot verruiming van de vrijheid van meningsuiting juist níet de ontkenning van de Holocaust.
In het Midden-Oosten lijkt de ontkenning van de Holocaust inmiddels eerder regel te zijn dan uitzondering, met als triest dieptepunt de opvattingen van de huidige Iraanse president.
Hoezeer de Holocaust niet alleen een feit is, maar ook een zwaar beladen symbolische betekenis heeft, werd ook duidelijk uit de foto die in veel kranten werd afgedrukt, waarop de Israëlische premier Netanjahoe in Duitsland officieel de blauwdrukken van het concentratiekamp Auschwitz in ontvangst neemt. Deze pas opgedoken schetsen worden tentoongesteld in het Jad Vasjem museum.
Sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog is de legitimiteit van de staat Israël in de ogen van tenminste een belangrijk deel van de Westerse wereld in steeds toenemende mate nauw verbonden met de Holocaust. Vele studies tonen aan dat het bewustzijn omtrent de Holocaust, en het taboekarakter dat eraan wordt toegekend, zich geleidelijk aan in de naoorlogse jaren heeft ontwikkeld, met het Eichmann-proces in 1961-2 en de Amerikaanse tv- serie ’de Holocaust’ als belangrijke katalysatoren.
Tijdens haar reportage over het Eichmann-proces waarschuwde de beroemde Joodse filosofe Hannah Arendt tegen een politieke instrumentalisering van dat proces ten behoeve van de staat Israël. Zij meende zelfs dat dit proces beter niet uit naam van het Joodse volk gevoerd zou kunnen worden, maar uit naam van de mensheid. De Holocaust moest niet primair als een misdaad tegen de Joden begrepen worden, maar als een aanslag op het pluriforme karakter van de mensheid, zo redeneerde zij.
Haar waarschuwingen hebben niet veel uitgericht. Met het aanbieden van de Auschwitz-schetsen aan Netanjahoe wordt de band tussen de Holocaust en de staat Israël nogmaals uitdrukkelijk bevestigd. Aangezien de Holocaust een misdaad is die in Europa is begaan, door daders en door omstanders die zich in grote getale als christenen begrepen, staat datzelfde Europa bij Israël in het morele krijt.
Op die manier, vanwege ’ons’ moreel falen, zijn de strafbaarheid van het ontkennen van de Holocaust en de sympathie met de staat Israël ’die strijdt om zijn bestaan’, met elkaar verbonden. Die band maakt het leven er niet gemakkelijker op. Doordat Israël ten aanzien van ’ons’ lijkt te beschikken over een morele troefkaart, is het nauwelijks mogelijk de conflicten waarin hij verwikkeld is, evenwichtig te beoordelen.
Weliswaar veroordeelt het Internationaal Gerechtshof het bouwen van de scheidingsmuur door Israël als in strijd met het internationale recht, staat het intussen wel vast dat Israël in de Gaza-oorlog disproportioneel geweld heeft gebruikt, en gaat de bouw van nederzettingen gewoon door, maar die berichten lijken nauwelijks door te dringen. We leven in de schaduw van de Holocaust; daarom is onze verhouding tot Israël onevenwichtig en kunnen we ons de ontkenning van de Holocaust ’moreel’ niet permitteren.
De instinctieve instemming met het vervolgen van de AEL om een Holocaust ontkennende cartoon getuigt ervan hoe gevoelig de samenleving nog steeds is voor wat tijdens de Tweede Wereldoorlog is gebeurd. Toch is het goed om te bedenken dat wat Rutte een ’feit’ noemde, beter met Arendt ’misdaad tegen de mensheid’ genoemd kan worden. Dat bevordert een evenwichtiger relatie tot Israël en maant tot enige bescheidenheid aangezien die misdaad hier, in dit werelddeel, inclusief ons land, is begaan. De relatie tussen Holocaust en Israël maakt het lastig dat land zuiver op zijn doen en laten te beoordelen. We leven nog altijd in de schaduw van de Holocaust
Thomas Mertens
Dr. Thomas Mertens is hoogleraar rechtsfilosofie aan de Radboud Universiteit Nijmegen en hoogleraar mensenrechten en mensenplichten aan de Universiteit Leiden. Bovenstaande bijdrage is overgenomen uit podium van Trouw van 24 september 2009.
Reacties
Mijn reactie hierop is dat ontkennen en omzeilen niet het juiste antwoord is om tot een leefbaar denken en doen te komen. De stichting "Boete en Ver-zoening" heeft het beter begrepen door actief volgens bijbelse principes proberen een leefbaar klimaat te scheppen door daden te stellen.
De actiegroep die al meer dan 30 jaar oude Joodse begraafplaatsen hersteld. Dat christenen werken aan de wortels van hun voorgeslacht door de grafstenen te herstellen en alle belettering weer duidelijk te voorschijn schilderen. Zodat na de jaarlijkse werkweek alles er weer spic en span uitziet. Dat werkt verzoenend en dat bleek ook dit jaar weer in Nijmegen. Toen wilde een Joodse man een dankwoord uitbrengen, maar kwam niet verder dan de openingszin. Door het zien werd hij zo ontroerd dat er geen woord meer uitkwam.
Klaas Kwakman - Amersfoort
Als schoolkind kon ik vele eilanden van Nederlands-Oostindië opsommen. Bevrijd in 1945 leerde ik het nog grotere aantal van nazikampen (werk- en vooral vernietigingskampen) in Duitsland, Polen, Tsjechoslawakije, Frankrijk, Nederland ... kennen. Het is jammer dat de geschiedeniskennis zich in de loop van de tijd verengt tot Auschwitz, de joden, Anne Frank. Niet alleen millioenen joodse mensen zijn vermoord, ook vele mensen uit andere naties, groepen en religies zijn getroffen. Naast de ontroerende Anne moet men dagboeken en brieven van Etty Hillesum lezen, het werk van Primo Levi en zovele anderen. Het is meer dan jammer, dat er van de niet te ontkennen volkerenmoord in de jaren dertig en veertig politiek gebruik wordt gemaakt. Nazi-Duitsland, de communistisch SU en vele andere machten hebben masale misdaden tegen de menselijkheid gepleegd.
jac van dam - nijmegen
Reactie plaatsen
Reglement
- Alle reacties worden vóór publicatie door de redactie beoordeeld. Wij behouden ons het recht voor reacties te weigeren of in te korten zonder opgaaf van redenen.
- Een inzending mag maximaal 1000 tekens bevatten en moet goed leesbaar zijn.
- Lees andere inzendingen zodat u in uw reactie niet in herhaling vervalt maar nieuwe argumenten geeft. De reactie moet inhoudelijk zijn en iets waardevols toevoegen aan het artikel. Dus bijvoorbeeld geen agressief taalgebruik.
