11/12/06
Gerechtigheid als een gordel om zijn lendenen
'Uit de stronk van Jesse schiet een telg op... Hij draagt gerechtigheid als een gordel om zijn lendenen'. Jesaja's visioenen klinken ons nog altijd als muziek in de oren, als een soort herkenningsmelodie van de Advent. Bij Jeremia, honderd jaar later, zal die gerechtigheid zich niet openbaren in één redder, één Messias, maar in het gehele volk. Daar spreekt de Eeuwige deze woorden: 'Ik zal mijn wet in hun binnenste leggen en hem in hun hart schrijven' (31, 33). Beide, de geboorte van de Messias, en de geboorte van ons allen als volk van gerechten, vieren we straks weer als een visioen rond het kind van Bethlehem. Geloven in God is geloven in gerechtigheid, de meest vanzelfsprekende maar ook de meest moeizame zaak in het menselijk bestaan. We weten dat ieder ander mens is als wij, van hetzelfde vlees en bloed, en dat hij of zij dus ook dezelfde rechten en plichten, dezelfde kansen, zou moeten hebben. Met die wetenschap is ook al heel wat tot stand gebracht, maar echt werken doet het nog altijd niet. De complexiteit van de samenleving, de politiek, de economie, en onder dat alles vooral ons onuitroeibaar egoïsme drijven ons steeds weer de andere kant op, die van allerlei vormen van discriminatie, van anderen niet geven wat hun toekomt.
Vandaar dat Amnesty International deze zondag aan Joden, Christenen en Moslims in Nederland gevraagd heeft om stil te staan bij 'discriminatie', bij wat we de zelfkant van de gerechtigheid zouden kunnen noemen, om opnieuw te kijken naar hoe discriminatie in haar werk gaat, en om vindingrijk te zijn in de bestrijding ervan. We kennen ze allemaal, denk ik, de treurige zaken, in buiten- en binnenland, waar Amnesty International onze aandacht voor vraagt: politieke gevangenen, oorlogsslachtoffers, kinderarbeid, achterstelling van vrouwen, racisme, en natuurlijk de discriminatie van Moslims, de zondebokken van onze dagen. Ieder van ons kan, met zijn eigen mogelijkheden, haar eigen vindingrijkheid, haar eigen beurs, aan iets van dat alles blijven werken. Waar het om Moslims gaat, in de eerste plaats, denk ik, door ze beter te leren kennen. Mélangez-vous is momenteel een populair liedje in Frankrijk, dat is zoiets als: 'Ga meer met elkaar om'. 'Ga er op af'. Creëer gelegenheden. Waarom niet eens kennis gemaakt met die familie, drie deuren verderop? Waarom het suikerfeest niet meegevierd? Mélangez-vous. Dat is vaak het begin van het einde van discriminatie.
Maar gezamenlijk kunnen we uiteraard veel meer doen. Waarom zou Nederland de risico's niet nemen van een generaal pardon? En wat ons hier betreft: we proberen het, en niet altijd tevergeefs. Lees de Dominicuskrant, daar is de roep om solidariteit zo'n beetje de rode draad. Velen van ons denken nog terug aan de bijeenkomst, enkele weken terug, in dit gebouw, van de overlevenden van die ellendige Schipholbrand. En wie denkt deze dagen niet vooruit naar Het Open Huis dat hier met Kerstmis voor de 37e maal gevierd gaat worden? We zouden het een antidiscriminatiefeest kunnen noemen. Vreemdelingen en mensen die anders zijn, anders doen, hebben bijna altijd een streepje voor in de Bijbel, en onder ons is dat minstens die dag ook zichtbaar. Gastvrijheid is de meest elementaire en meest kostbare deugd van de mensheid, waar onze individualistische, gecompliceerde maatschappij nauwelijks raad meer mee weet. Laten we het minstens op die kerstdag weer wél weten. En hopen dat iets van de geest van die dag over de andere dagen van het jaar zal uitstralen.
Discriminatie in de Bijbel
Overigens - en dat is een ander verhaal dat hier vandaag óók moet klinken – worden de visioenen van de profeten in de Bijbel zelf vaak met voeten getreden. Wat wij nu discriminatie noemen is daar aan de orde van de dag: van de vrouw in de eerste plaats die, in dit voornamelijk mannenboek, op een paar prachtige uitzonderingen na, meestal de tweede viool speelt; van mensen die zichzelf tegenwoordig homo's zouden noemen en die met de vreselijkste straffen bedreigd worden; van slaven, waarvan het bezit hier nog vanzelfsprekend is; van krijgsgevangenen die over de kling gejaagd worden, Guantanamo Bay is er niks bij. Onze dierbare Bijbel is een grillig, tweeslachtig boek, in vele eeuwen, en door schrijvers van zeer uiteenlopende culturen op papier gezet. Er is vaak veel gevoel voor geschiedenis nodig, veel interpretatie, en veel knip- en plakwerk. om deze heilig teksten ook voor onze tijd heilig te laten zijn: om de kernboodschap te bewaren waar het steeds weer om begonnen is, en waar juist profeten en psalmen vaak de stralendste getuigenis van afleggen. Die boodschap luidt: Waar aandacht is en zorg, daar zal Ik zijn. Wij hebben de laatste vijftig jaar geleerd om die boodschap door alle tijdsgebonden aanslibsels heen te herkennen: Waar aandacht is en zorg, daar is God.
Zo wordt de Bijbel ook door de meeste Joden gelezen. Het lezen van de Koran gaat vaak moeizamer, jammer genoeg. Toch zijn de schriftgeleerden ook dáár stiekem met die noodzakelijke interpretatie begonnen: zij hebben al erkend, bijvoorbeeld, dat waar de Koran spreekt over slavernij, de tekst onmogelijk nog langer letterlijk genomen kan worden. We mogen dus hopen - voorzichtig, geduldig - dat straks hetzelfde zal gebeuren als het over de rol van de vrouw gaat, of over homoseksualiteit, of over de ongelovige....
Hoe dan ook, Bijbel én Koran leren ons dat wat werkelijk telt in een menswaardig bestaan niet het onderscheid tussen mensen is - voor de Eeuwige zijn we immers allen gelijk - maar het onderscheid tussen de geesten in die mensen, tussen de goede en de kwade geest. Over de goede geest, dezelfde die in het scheppingsverhaal van Genesis boven de wateren hangt, hoorden we zojuist bij Jesaja de prachtige woorden dat hij of zij 'eerbied voor de Heer' ademt, dat wil zeggen eerbiedige aandacht en zorg voor de ander in wie de Eeuwige zich openbaart. Eerbied voor de ander - hoogachting van binnen uit, met hart en ziel - dat is de strekking van alle Bijbelboeken: wat daar telt is niet de macht over die ander, maar eerbied voor hem of voor haar: dezelfde eerbied die we voor onszelf zouden wensen.
De goede geest ademt ons open, de kwade geest sluit ons op in onszelf. Van het bestaan óók van die kwade geest in ons getuigen de eerste bladzijden van Genesis al, en in het evangelie horen we van Jezus het harde oordeel vellen dat wij 'slecht zijn'. Wij prefereren nu eenmaal van oudsher macht over de ander boven aandacht en zorg. Het evenwicht tussen die twee polen is te vaak zoek. Wij discrimineren van nature. 'Gij zijt het zelf’: de Bijbel verwijst ons terug naar onszelf. Die kwade geest raken we ook niet meer kwijt, vroeger noemden we dat 'erfzonde'. Want van oorsprong zijn we jagers, oorlogvoerders, slavendrijvers - of hun slachtoffers -. Daar hebben we nogal wat restverschijnselen aan overgehouden. In onze tijd heten die 'discriminatie'. Maar de geest van geloof blijft daar tegenin roepen: Waar aandacht is en zorg, daar is God. Wees uw broeders hoeder, geen killer, geen slavendrijver, geen vijand. Er is dus nog een lange weg te gaan. Discrimineren was gisteren ook voor ons nog een gewone zaak, dat mag ons mild en geduldig stemmen - maar niet minder helder en vastberaden - tegenover degenen die deze weg nog niet willen of kunnen inslaan.
Advent
Tenslotte dit, omdat het advent is: ook het kerstverhaal straks is welsprekend waar het over mensenrechten gaat. Denk met name aan de verschrikkelijke kindermoord waar de geboorte in Bethlehem toe leidt. Mattheüs begint zijn geboorteverhaal met een breed uitgesponnen stamboom van Jezus, dé telg uit de stronk van Jesse, waarin het wemelt van allerlei ongeregeld volk, van ongewenste vreemdelingen tot hoeren. Die stamboom zou als een manifest tegen discriminatie gelezen kunnen worden. Maar het belangrijkst blijven uiteraard de moeder en het kind voor wie geen plaats is in de herberg. Zij verwijzen op hun manier naar vrouwen en kinderen in de verdrukking, in wie de Bijbel het symbool ziet van alles wat wij nu discriminatie noemen. Discriminatie is natuurlijk een veel verder strekkend probleem, maar het begint en eindigt steeds opnieuw bij de vrouw en het kind. In een maatschappij waar voor vrouwen en kinderen weinig ruimte is, zullen ook vreemdelingen, joden, moslims, homo's, gediscrimineerd blijven worden. Dat geldt de gehele geschiedenis door, dat geldt ook in de wereld van vandaag, overal waar vrouwen en kinderen achtergesteld worden, heel grof en openlijk, ginds, of hier in onze eigen scholen, kerken en bedrijven, veel subtieler, maar even zichtbaar en voelbaar. En waar discriminatie gebeurt aan vrouwen en kinderen, zijn de mensenrechten van niemand echt veilig.
Het antwoord dat het kerstverhaal voor ons heeft is overduidelijk. Dat wordt gegeven door herders en wijzen, door de eerbied waarmee zij het kind en zijn moeder tegemoet treden. In die stal wordt het visioen van Jesaja even werkelijkheid. En wat belangrijker is: hun antwoord klinkt de eeuwen door. Nu nog, nu weer. Het maakt onder mensen iets van dezelfde geest vaardig: eerbied, gerechtigheid, én moed om voor die gerechtigheid te blijven kiezen.
Zo moge het zijn.
Henk Hillenaar
Deze toespraak heeft de auteur gehouden in de viering van zondag 10 december 2006 in de Dominicusgemeente te Amsterdam, adventzondag én internationale dag van de mensenrechten.
Reactie plaatsen
Reglement
- Alle reacties worden vóór publicatie door de redactie beoordeeld. Wij behouden ons het recht voor reacties te weigeren of in te korten zonder opgaaf van redenen.
- Een inzending mag maximaal 1000 tekens bevatten en moet goed leesbaar zijn.
- Lees andere inzendingen zodat u in uw reactie niet in herhaling vervalt maar nieuwe argumenten geeft. De reactie moet inhoudelijk zijn en iets waardevols toevoegen aan het artikel. Dus bijvoorbeeld geen agressief taalgebruik.
