18/6/13
Léonard en Damiaan
Ik wist niet wat ik hoorde, toen in De Ochtend op (de Vlaamse) Radio 1 het boek over aartsbisschop Léonard werd voorgesteld. De radioredactie had blijkbaar gemeend dat de presentatie van een boek over een katholieke gezagsdrager niet kan zonder een hardleerse vrijzinnige aan het woord te laten.
Dat heet neutraliteit, weet je wel. En dus werd het een dubbelgesprek met Léonards woordvoerder Jürgen Mettepenningen én de vrijzinnige filosoof Etienne Vermeersch. Laatstgenoemde mocht niet alleen ongestoord het woord afnemen van eerstgenoemde, hij kreeg ook voluit de kans om de fiolen van zijn haat over de katholieke kerk uit te gieten. Het boek leek dan ook veeleer aanleiding dan onderwerp. Ik wist nog minder wat ik hoorde, toen werd verteld dat in het boek Léonard aids omschrijft als “een soort immanente gerechtigheid van de natuur”. Woordvoerder Mettepenningen voegde er nog aan toe dat hij in de kopij bij die passage “een gevarendriehoek” had getekend, maar dat Léonard bij zijn standpunt was gebleven. Hij had er wel aan toegevoegd dat aids geen straf is, maar… een “immanente gerechtigheid” lijkt toch heel sterk op wraak van de natuur op het menselijke handelen.
Toch een straf dus. Ik moest meteen aan Damiaan denken: hij benaderde mensen niet als gestraften maar als zieken.
Ik heb geprobeerd om mgr. Léonards uitlating te begrijpen, omdat ik nu eenmaal altijd meen dat je eerst iemand moet beluisteren vooraleer desnoods tegen hem van leer te trekken. Maar dat begrijpen lukt me niet. Ik zie wel waar zijn redenering vandaan komt: van het inmiddels achterhaalde begrip ‘natuurwet’.
Maar aartsbisschop Léonard doet in zijn redenering eigenlijk geen beroep op deze zedelijke natuurwet die de mens van nature zou bezitten en die hem bovendien in de meeste gevallen weghoudt van de door de fysieke natuur aangedreven neigingen en instincten. Een voorbeeld: volgens zijn biologische natuur zou de mens polygaam moeten zijn, maar zijn zedelijke natuurwet zegt hem dat hij monogaam hoort te zijn. De echte ‘natuur’ van de mens is dus cultuur en geen natuur.
Het zedelijk goede kan dus moeilijk gedefinieerd worden vanuit een beroep op de fysieke natuur, wat Léonard met zijn “immanente gerechtigheid van de natuur” precies doet. Het kan wel een keertje lukken om een bepaald gedrag aan onze fysieke natuur toe te schrijven, maar de gerechtigheid daarbij betrekken is een reuzenstap te ver. Immers, in vele gevallen biedt de natuur helemaal geen voorbeeld om na te volgen. In de ‘natuurlijke’ relaties heerst bijvoorbeeld het recht van de sterkste, volgens de (christelijke) cultuur geldt in de menselijke relaties het gelijkheidsbeginsel. Indien de fysieke natuur norm zou zijn, dan is de zedelijk handelende mens degene die de andere mensen onderdrukt.
Dit voorbeeld maakt voldoende duidelijk dat de natuur, in de fysieke betekenis van het woord, niet echt rechtvaardig is. De natuurlijke processen verlopen niet rechtvaardig, ze verlopen wetmatig. De natuur oordeelt immers niet, ze verloopt zoals ze verloopt. Van die wetmatigheden kan de mens inderdaad het slachtoffer zijn. Wat niet betekent dat de mens geen schuld zou kunnen hebben aan zijn eigen ongeluk. Promiscue gedrag kan inderdaad leiden tot aidsbesmetting. Schuld dus wel, straf evenwel niet. De natuur bevat geen immanente gerechtigheid. Als dat toch zo zou zijn, wat moet ik dan aanvangen met het begrip ‘gerechtigheid’ bij al die keren dat iemand ziek wordt zonder iets fout gedaan te hebben?
Als Léonard beweert dat aids “een soort immanente gerechtigheid van de natuur is”, is hij alvast wetenschappelijk fout. Zijn uitspraak is bovendien onchristelijk, onevangelisch. Op een inderhaast bijeengeroepen persconferentie zei aartsbisschop Léonard dat hij verkeerd begrepen is en dat hij met “immanente gerechtigheid van de natuur” bedoelde: “een logisch gevolg van risicovolle praktijken”. Maar hij wilde het woord gerechtigheid niet inslikken.
Ik wil graag luisteren naar uitleg, maar “gerechtigheid” blijft nog altijd iets anders dan “gevolg”. Een gevolg is iets wat vanzelf volgt op iets anders (aan dat ‘iets anders’ kan men bijvoorbeeld schuld hebben), maar gerechtigheid legt iets op dat niet noodzakelijk vanzelf zou volgen.
Tegen de in zijn tijd breed verspreide gedachte dat ziekte een straf was, verzette Jezus Christus zich. De vele genezingsverhalen getuigen ervan. Het is ten andere uit de evangelische rechtzetting van dat onrechtvaardige vooroordeel waaronder zieken gebukt gingen, dat de christelijke ziekenzorg is ontstaan.
De grootste ‘moderne’ vertegenwoordiger van die liefde zonder bijgedachte was de Belgische missionaris Damiaan (in Hawaï gold melaatsheid ook als straf voor wangedrag). Hij ging in zijn afwijzing van de “immanente gerechtigheid van de natuur” zo ver, dat hij zich met de melaatsen identificeerde (“Wij melaatsen”, schreef hij) en zelf melaats werd. Was hun ziekte “een immanente gerechtigheid van de natuur” geweest, dan zou hij dat niet hebben gedaan. Ik wens aartsbisschop Léonard een grote verering voor Sint-Damiaan toe.
Mark Van de Voorde
Mark Van de Voorde is onafhankelijk publicist en gewezen raadgever van de Belgische politici Herman Van Rompuy, Yves Leterme en van Steven Vanackere. Hij schrijft op persoonlijke titel. Bovenstaande tekst werd gepubliceerd bij Rorate op 16 oktober 2010.
Reacties
Inzake de sexuele moraal/ethiek moeten de katholieke instanties enige bescheidenheid aan de dag leggen. De natuurwettheorie, die deze moraal tot aan het Tweede Vaticaans Concilie en nog later breeduit geïnspireerd heeft, heeft tot vele narigheden geleid die vermeden konden worden. Gelukkig heeft een personalistische zwenking over oude dogmatismen heen het denkklimaat ook bij de meeste katholieke ethici bepaald. Een natuurwettheorie werd terecht massaal verlaten als specifieke christelijke denkhouding, samen met de 'eerste zondeval' als 'historisch feit' en het idee dat het kwade zichzelf straft en dat een immanente gerechtigheid aids veroorzaakt. Dat ziekte en dood bij ons leven behoren, dat is inderdaad een algemene vaststelling, die niemand zal betwisten. Het is niet daaruit dat de ethiek geboren is.
Marc Cels - Tervuren
Melaatsheid en aids zijn ziekten, geen zonden. Aids kan men echter wel krijgen door zondig gedrag (...). Zou Mgr. Leonard dát niet bedoeld hebben met 'immanente gerechtigheid'. Zeggen we in Nederland niet gewoon: "Het kwaad straft zichzelf." Men kan bijvoorbeeld ook ziekten krijgen, als men niet proper genoeg is, maar ook dat zegt nog niet alles. Ziekte en dood horen bij het leven. En kwam dat ook niet in de wereld door de eerste zondeval? Adam en Eva (...).
Marian Koopman Jac.d. - Venhuizen
Reactie plaatsen
Reglement
- Alle reacties worden vóór publicatie door de redactie beoordeeld. Wij behouden ons het recht voor reacties te weigeren of in te korten zonder opgaaf van redenen.
- Een inzending mag maximaal 1000 tekens bevatten en moet goed leesbaar zijn.
- Lees andere inzendingen zodat u in uw reactie niet in herhaling vervalt maar nieuwe argumenten geeft. De reactie moet inhoudelijk zijn en iets waardevols toevoegen aan het artikel. Dus bijvoorbeeld geen agressief taalgebruik.
