5/7/10
Kan iemand even uitleggen wat democratie echt is?
De democratie in Nederland is ver te zoeken, zo lijkt het. Velen zijn diep verontwaardigd over de verwikkelingen rond de formatie. „Dacht dat we een democratie hadden. Wordt helaas weer niet naar het volk geluisterd. Dit is toch te gek voor woorden”, schrijft Rob uit Purmerend op internet. Marlon uit Utrecht meent dat „de verkiezingen zinloos zijn geweest. Het komt erop neer dat we gaan formeren zonder de uitslag te respecteren. Einde democratie”. En Bert uit Enschede vraagt zich af: „Wie heeft het nou voor het zeggen in dit maffe land? Volgens democratisch gebruik zijn dat de burgers. De overheid heeft niets anders te doen dan de wensen van de burgers uit te voeren. Daarvoor wordt ze met belastinggeld betaald.”
Als ik zulke dingen lees, vraag ik me af of iedereen even scherp in de gaten heeft wat democratie inhoudt. Politici en vele anderen gaan daar zondermeer van uit, maar is dat terecht? Dit voorjaar heb ik een enquête gedaan onder Nederlanders om uit te zoeken wat zij onder democratie verstaan. Gelukkig blijkt een ruime meerderheid een reëel beeld daarvan te hebben. Deze mensen zien bijvoorbeeld de noodzaak van onderhandeling en compromis. Daar tegenover staat echter zo’n tien à vijftien procent met minder reële verwachtingen. Deze groep denkt louter consumentistisch: het volk heeft wensen en de politiek moet die gewoon vervullen, en wel nu, punt uit. Dat is volgens hen democratie.
Welnu, wie zo denkt, zal vast teleurgesteld raken over de Nederlandse democratie. En inderdaad, ongeveer een derde zegt dat ons land niet helemaal – of zelfs helemaal niet – dat edele predicaat verdient. Waarom niet? Vaak luidt het antwoord: omdat Den Haag niet doet wat het volk wil. Hierbij wordt gemakshalve verondersteld dat ’de wil van het volk’ volstrekt helder is. Wat aan dit misverstand ten grondslag ligt, is een optische illusie die in de wetenschap ’valse consensus’ wordt genoemd. Mensen overschatten sterk hoeveel andere mensen er net zo over denken als zijzelf, en realiseren zich niet hoezeer hun eigen waarneming wordt gekleurd door de positie waarin zij zich bevinden. Nu is een correcte inschatting natuurlijk ook moeilijk. Je moet je daarvoor kunnen verplaatsen in het perspectief van een ander, wiens situatie je wellicht niet uit eigen ervaring kent. (Ik vind het ook lastig werkelijk in te voelen hoe het is om te wonen in een oude stadswijk die snel van kleur verschiet). Bovendien moet je beschikken over enige statistische informatie, of in ieder geval verder kijken dan je neus lang is en het nieuws goed bijhouden. Is allemaal niet eenvoudig. Het gevolg: uit mijn enquête bleek dat bijna iedereen denkt dat wat zijzelf beschouwen als het grootste probleem van ons land, ook door hun medeburgers wordt gezien als het grootste probleem van ons land. We zijn het onderling roerend eens. Dus waarom zit de politiek dan zo eindeloos te bakkeleien? Waarom gaan ze niet gewoon aan de slag en lossen ze de problemen op?
De onvermijdelijke conclusie die velen hieruit trekken is dat de politiek kennelijk “niet weet wat er leeft”. Meer dan de helft van de respondenten was het eens met de stelling dat “veel problemen makkelijk kunnen worden opgelost als de politiek maar beter naar de burgers zou luisteren”. Opmerkelijk. Dit is de grote mythe van onze democratie. Uitzonderingen daargelaten, weten beleidsmakers heus wel wat er op hun terrein leeft. Dat is hun vak. Het probleem is alleen dat de burgers verschillende dingen willen. De ene helft wil wel rekeningrijden, de andere helft juist niet. De ene helft wil versoepeling van het ontslagrecht, de andere helft juist niet. Dus wat moet de beleidsmaker die beter naar het volk wil luisteren nu doen? (Trouwens, ook bij zaken waarover iedereen het wel eens is, liggen de zaken niet zo simpel. Beleidsmakers weten heus wel dat mensen criminaliteit een groot probleem vinden of dat er meer leraren moeten komen. Dat laat zich alleen niet in een handomdraai regelen).
Kortom, het probleem zit meestal niet in gebrekkige kennis over wat er leeft maar in tegengestelde belangen en beperkte mogelijkheden. Dat brengt ons bij de beruchte kloof. Iedereen roept dat die kleiner moet, en dat de politiek dus beter moet gaan luisteren. Akkoord, voeling houden met de burgers is belangrijk, en misschien is ons politieke bestel ook aan modernisering toe. Maar gaat dat de kloof ook kleiner maken? Naar schatting één à twee miljoen Nederlanders heeft een onrealistisch beeld van wat democratie inhoudt en vermag. Dan kun je luisteren en vernieuwen wat je wilt, maar het zal weinig helpen. Democratie betekent niet dat de politiek per ommegaande en voor een prikkie elke wens van ’de burger’ vervult. Toch zien sommige mensen het kennelijk zo. Dat moet wel tot teleurstelling leiden, en zal per saldo de kloof alleen maar groter maken. Dus wie gaat het ze vertellen?
Will Tiemeijer
Zie voor alle resultaten van de enquête de WRR-bundel ’Het gezicht van de publieke zaak’ op www.wrr.nl.
Dr. Will Tiemeijer is onderzoeker bij de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid. Zijn bijdrage verscheen eerder, op 29 juni 2010 in Trouw.
Reacties
U vraagt: "kan iemand even uitleggen wat democratie echt is". De heer Tiemeijer heeft dat naar mijn opvatting in zijn artikel echt niet gedaan, ofschoon u dat wel suggereert in uw Nieuwsbrief. Ik zal het proberen. Democratie is een verzamelwoord voor 'volksraadpleging'. Wij hebben een parlementaire democratie waarbij de regering niet wordt gekozen. Lees art.42 Grondwet. De opvattingen van de voorzitter worden zelfs afgeschermd door de ministerpresident. Maar ook ministers worden niet gekozen door het volk; zij hoeven nog niet eens lid van een partij te zijn. Ook de partijen die de ministers leveren worden niet als regeringspartij gekozen. "Het volk moet afwachten wie gaat regeren". Geen wonder dus de diversiteit van opvattingen over 'democratie'. Je kunt daarvoor kiezen. Mijn mening is: raadpleeg vaker 'het volk'.
Ben Duin - Nijmegen
Reactie plaatsen
Reglement
- Alle reacties worden vóór publicatie door de redactie beoordeeld. Wij behouden ons het recht voor reacties te weigeren of in te korten zonder opgaaf van redenen.
- Een inzending mag maximaal 1000 tekens bevatten en moet goed leesbaar zijn.
- Lees andere inzendingen zodat u in uw reactie niet in herhaling vervalt maar nieuwe argumenten geeft. De reactie moet inhoudelijk zijn en iets waardevols toevoegen aan het artikel. Dus bijvoorbeeld geen agressief taalgebruik.
