11/1/13
Des Hommes et des Dieux en het nieuwe boek van Anton Wessels
Onlangs zag ik eindelijk de bekroonde en bejubelde film Des Hommes et des Dieux. Ze gaat over het waar gebeurde verhaal van een groep monniken die hun klooster en de plaatselijke moslim bevolking in het Atlasgebergte in Algerije niet in de steek willen laten voor naderend, terroristisch geweld. Ze moeten het met hun leven bekopen. Ik heb zelden meegemaakt dat de volle bioscoop minutenlang stil achter bleef.
Ik vond het een prachtig, artistiek antwoord op het idee dat islam en christendom onverzoenbaar zouden zijn, of mensen die vinden dat religie en geweld hetzelfde zijn en per definitie haat zaaien. Het is ook een document humaine eerste klas, met een prachtige casting, verstild gefilmd, waarin de beelden de dialogen dragen. Tot en met het reciteren uit de Koran: alles is af.
De drie religies van Abraham uitgedaagd
Volgens de christelijke godsdienstwetenschapper en islamoloog Anton Wessels komt het moment met rasse schreden, waarop de exclusiviteit van de drie godsdiensten van Abraham wordt uitgedaagd. Ze zullen zich moeten bezinnen op de gemeenschappelijke historische, culturele en de met elkaar verbonden theologische erfenissen, om vanuit deze gedeelde waardebronnen gezamenlijk nieuwe, hoopvolle routes uit te zetten. Die werden even zichtbaar op het plein in Egypte, waar Kopten rondom de biddende moslims gingen staan, zoals moslims ook hielpen bij het bewaken van kerken. Wessels vindt daarom dat het moment gekomen is om, tot een radicaal andere leeswijzer te komen van de Tora, de Evangeliën en de Koran. Mozes was immers geen 'jood', Jezus was geen 'christen' en Mohammed geen 'moslim', laat staan een islamist. Deze drie religies delen volgens Wessels op verschillende manieren in hun Heilige Schriften elk op eigen wijze een vruchtbare spanning tussen het beeld van de Stad van God en de Stad van Mens (Augustinus), Jeruzalem en Babel, Medina en Mekka (dat zich ten tijde van de Profeet nog moest bekeren). Dat geeft volgens Wessels het aanknopingspunt voor een gezamenlijke exegese, om zo fundamenteler na te kunnen denken over een toekomst van vrede en gerechtigheid voor het Land en alle landen en steden van deze aarde.
Tora, Evangelie en Koran in samenhang lezen
Wessels stelt voor, de drie boeken in samenhang te gaan lezen, te begrijpen en uit te leggen. Hij maakt er zelf een spannend begin mee. De Evangeliën en de Koran zijn voor hem geen op zichzelf staande boeken, maar exegetische werken, die uitleg geven over de voorafgaande boeken. In de Evangeliën wordt de Thora uitgelegd en in de Koran gebeurt hetzelfde in betrekking tot de Thora en de Evangeliën. De werkwijze van Wessels betekent dat de drie boeken in een voortdurende dialoog met elkaar worden gebracht.
In hoofdstuk 5 komt Wessels bij de vraag wat deze 'interreligieuze oecumene' betekent voor het Heilige Land. Het is een goed voorbeeld van hoe hij te werk gaat. Hij stelt zich de vraag: "Aan wie is het Land, de aarde, de stad beloofd?" Tora en Koran blijken hem beide vooral te waarschuwen voor wat er allemaal mis kan gaan in het Land, zodra het concrete vormen gaat aannemen. Zo liep het al mis onder Saul, aan wie het koningschap ontnomen werd en nog meer onder Salomo die zich almaar verrijkte. De profeet Micha herinnert er hem aan wat God doet, wanneer de volken niet op Hem vertrouwen maar op bezit en geweld uit zijn: de paarden en de strijdwagens in het Land worden "vernietigd", de steden "verwoest" en vestingen "gesloopt". (Micha 5:9,10). De Koran vermaant net zo, om geen schatten van goud en zilver op te hopen, en wijst op de gevaren van bedrog en hebzucht die daarbij altijd op de loer liggen (Soera 3,14, 9,34).
Van psalm 146 naar de Bergrede, naar Soera 7...
In de psalmen vindt Wessels de grondtoon dat het Land en uiteindelijk héél de aarde aan God toebehoren en hij vindt die toon ook terug in de Koran (Psalm 146,7, Koran 7,128). De vraag om welk land het eigenlijk gaat, dat door God aan Mozes werd beloofd, beantwoordt Wessels aan de hand van psalm 146. Het is het Land waar de verdrukten recht zal worden gedaan, brood wordt gegeven aan wie hongerig zijn, blinden weer zien, waar de gekromden worden opgericht, er gewaakt wordt over de vreemdeling, de weduwen en de wezen. Het is geen nieuws dat Jezus in de Zaligsprekingen in feite de psalm 146 reciteert. Ik moest het wel tot me laten doordringen, dat Mohammed het hem weer nadoet in Soera 7. Ook al wordt er in de Koran geen naam voor het Land genoemd, Wessels concludeert niettemin: "...in de eerste plaats wordt aan Kanaän, het 'heilige land' gedacht". De Koran spreekt namelijk in Soera 7 over "het oosten en het westen van het Land dat God gezegend heeft" en in Soera 21 (in de context van het verhaal over Lot, dat ook in de Koran voorkomt) wordt gezegd: "We redden hem (Abraham) en Lût naar het Land dat Wij gezegend hebben voor de wereldwezens". Wessels wijst hier ook op wat er hierbij in de Koran gezegd wordt over de 'onderkant' van de Mekkaanse samenleving: dat er op de Weg van God gestreden moet worden voor onderdrukte mannen, vrouwen en kinderen. De Koran bevestigt volgens Wessels de Bijbelse gedachtegang dat God steeds kritisch toeziet op hoe er in het Land wordt gehandeld en vooral, of men er zich houdt aan de geestelijke en sociale verplichtingen tegenover de zwakken.
Geeft 2011 een nieuwe impuls aan bevrijdingstheologen?
Ik zag Des Hommes en des Dieux toen de Arabische revoluties net waren losgebarsten. Voor velen, ook voor mij, is 2011 een jaar als 1989 aan het worden. Ik hoop op een opleving van de bevrijdingstheologie van joodse, christelijke en moslim wetenschappers met hun gedeelde visies op Gods Belofte: een wereld voor allen. Toen ik de abt van het klooster in Atlas diep gebogen zag over de Koran en hem zag discussiëren met een moslim, op een manier, alsof de Koran ook zijn boek was, dacht ik ontroerd: wanneer beginnen we daar zelf nu eens mee? Wessels is ons daar al in voor gegaan. Maar of er bij ons echt wat verandert? Wilders schrijft intussen door aan het boek van zijn strijd...
Gied ten Berge
Drs. Gied ten Berge is socioloog en o.a. auteur van Land van mensen, Christenen, Joden en Moslims tussen confrontaties en dialoog. Hij werkte 35 jaar voor IKV en Pax Christi. Hij is voorzitter van het Steuncomité Israëlische Vredes- en Mensenrechtenorganisaties (SIVMO) en bestuurslid van Kairos Palestina Nederland. Bovenstaande tekst schreef hij begin 2011.
Reactie plaatsen
Reglement
- Alle reacties worden vóór publicatie door de redactie beoordeeld. Wij behouden ons het recht voor reacties te weigeren of in te korten zonder opgaaf van redenen.
- Een inzending mag maximaal 1000 tekens bevatten en moet goed leesbaar zijn.
- Lees andere inzendingen zodat u in uw reactie niet in herhaling vervalt maar nieuwe argumenten geeft. De reactie moet inhoudelijk zijn en iets waardevols toevoegen aan het artikel. Dus bijvoorbeeld geen agressief taalgebruik.
