5/10/12
De wereld is behoorlijk religieus
Eens zat ik in de Verenigde Staten onder het gehoor van een uit Nederland geëmigreerde hoogleraar, die fel uithaalde naar de christelijke universitaire instellingen in Amerika. Hij prees Nederland gelukkig dat die instellingen daar niet langer bestonden en dat zelfs aan de VU niets meer deed denken aan de christelijke wortels, ondanks haar theologische faculteit. Een collega vertelde mij later dat hij tenen krommend naar dit verhaal had geluisterd. De spreker had zijn publiek geen ruimte gegund om er een andere mening op na te houden.
Dat is een van de schaduwkanten van een samenleving die zó ontkerkelijkt is, dat het normaal is om niet tot een godsdienst te behoren. Steeds luider klinkt de roep om de ruimte voor religieuze instellingen in te perken, de subsidie te stoppen en hen zo mogelijk te sluiten. Niet omdat ze hun werk niet goed doen, maar omdat het een keer afgelopen moet zijn met dat religieuze gedoe.
Die zelfvoldaanheid van de meerderheid is mijn grootste zorg. Ik ben blij dat christenen zich de laatste decennia bescheidener zijn gaan opstellen, nu ze hun meerderheid zijn kwijtgeraakt. In het middenwesten van de VS, waar ik opgroeide, waren niet-gelovigen een kleine minderheid en in de volksopinie types met rare ideeën, die in hun wanhoop en nihilisme een gevaar vormden voor de samenleving. Daar hoorden de communisten natuurlijk ook bij. Maar de zelfvoldaanheid van gelovigen is teruggekomen bij de seculiere meerderheid.
Bert Wagendorp schreef onlangs een column in de Volkskrant waarin hij uithaalde naar de middeleeuwse katholieke kerk, en aartsbisschop Eijk van Utrecht afschilderde als "geverfde vogel tussen grijze mussen", met "een zalvende glimlach van het zeker weten rond zijn lippen". Hij luisterde naar een radioprogramma, waar Hans Zuijdwijk, de woordvoerder van Eijk, de bisschop verdedigde. "Eindelijk kreeg de eeuwenoude arrogantie een stem. (...) De weeïge lucht van wierook en ongewassen monnikspijen dampte uit mijn radio. Geef vandaag types als Zuijdwijk de macht, en we hebben hier morgen weer de inquisitie."
Natuurlijk is er wel iets af te dingen op de huidige leiding van de Nederlandse katholieke kerk. Het vermogen van Eijk om te communiceren staat in groot contrast met zijn (eveneens conservatieve) voorganger Simonis en priesters als Antoine Bodar. Maar daar gaat het me nu niet om. Ik vind vooral de arrogante toon interessant. Het lijkt wel een typisch protestantse aanval op het eeuwenlang verfoeide katholicisme, en Wagendorp is van huis uit protestant. De anti-Romehouding heeft een lange geschiedenis in Nederland – ook onder katholieken vanaf de jaren zestig – en die wordt nu door hem voortgezet.
Maar er is ook nog iets anders aan de hand. Toen Nederlanders hun zuilen verlieten en de kerk vaarwel zeiden, hebben ze hun zelfvoldaanheid meegenomen. Net zoals het vanzelfsprekend goed zat in eigen zuil, is men er nu vanzelfsprekend van overtuigd dat het leven buiten religie veel beter is. Gelukkig geldt dat natuurlijk niet voor iedereen. Er zijn veel niet-gelovigen die alle ruimte bieden aan gelovigen. Maar het verontrust mij dat in een land met een seculiere meerderheid men zo gemakkelijk denigrerend spreekt over gelovigen.
Dit zal zeker leiden tot oplopende spanningen in eigen land. Maar het zal ook niet goed zijn voor de internationale verhoudingen, als Nederlanders alle religiositeit in andere landen interpreteren als een teken van achterlijkheid of gebrek aan eigen kracht. Want de wereld is behoorlijk religieus.
In Nederland hebben we een traditie hoog te houden: het beschermen van minderheden tegen de macht van de meerderheid. We leven niet in een directe democratie of onder de dictatuur van een meerderheid, maar in een samenleving waar we elkaar ruimte gunnen om er afwijkende meningen op na te houden. Arrogantie en zelfvoldaanheid bedreigen die vrijheid.
James Kennedy
Dr. James Kennedy is hoogleraar Nederlandse Geschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam. Bovenstaande tekst verscheen eerder als zijn wekelijkse column in Trouw van 23 april 2011.
Reactie plaatsen
Reglement
- Alle reacties worden vóór publicatie door de redactie beoordeeld. Wij behouden ons het recht voor reacties te weigeren of in te korten zonder opgaaf van redenen.
- Een inzending mag maximaal 1000 tekens bevatten en moet goed leesbaar zijn.
- Lees andere inzendingen zodat u in uw reactie niet in herhaling vervalt maar nieuwe argumenten geeft. De reactie moet inhoudelijk zijn en iets waardevols toevoegen aan het artikel. Dus bijvoorbeeld geen agressief taalgebruik.
