24/4/09
Is Jezus de enige ware?
Of ik een pittig opiniestuk over Jezus voor VolZin wilde schrijven als opening van een reeks over de vraag: is Jezus de enige ware? Dat wilde ik wel. Immers, jaren geleden had ik mij voor mijn proefschrift intens met Jezus Christus bezig gehouden. Een retourtje christologie door de kerk- en dogmageschiedenis, met als sluitstuk de moderne variant: de christologie van onderen, waarin het leven van de mens Jezus centraal staat en de christologie van boven waarin de kerkelijke Christus de scepter zwaaide. Ik kan u verzekeren: Jezus Christus is er in de christelijke traditie en daarbuiten in alle geuren en kleuren en het beeld dat van hem wordt geschetst is afhankelijk van de sociale en historische context van de auteur die over Jezus Christus spreekt en schrijft, zowel in de wetenschap als in de kerk als in het publieke domein. Vandaar dat ik zeg: Jezus is het grootste projectiescherm aller tijden! Dat is overigens een constatering en geen waardeoordeel.
1.
In elk geval was dit het eerste punt dat ik in mijn opiniestuk voor VolZin wilde maken: wees wantrouwend als iemand zegt dat hij of zij de historisch ware Jezus heeft gevonden. Er is nauwelijks historisch betrouwbare informatie over de zoon van Maria en Jozef. We hebben geen autobiografie van Jezus, niet eens een biografie over hem. Wat we hebben zijn verhalen die over hem en zijn vrienden werden verteld en die werden opgeschreven omdat de auteurs achteraf in zijn manier van leven en zijn omgang met anderen het werk van God zagen. Deze verhalen zijn richtingwijzers. Zij geven aan in welke richting we zouden moeten geloven, denken en gaan als wij mét deze Jezus van Nazareth in het Koninkrijk van God willen geloven. De vraag is dan: wat betekenen deze verhalen voor ons vandaag en welke consequenties trekken wij daaruit? In de persoon van Jezus hebben wij geen dogma gekregen waarin wij horen te geloven, maar een richtingwijzer die ons een pad opstuurt en waar we na een tijdje zelf moeten kiezen welke kant we opgaan, welke weg wij menen dat de weg is naar ‘het goede leven voor allen’ in onze tijd.
2.
De geloofsbelijdenis van Chalcedon uit 451. Uit de aankondiging van deze bijeenkomst in VolZin meen ik te hebben begrepen dat mijn twee mededebaters bezorgd zijn dat ik de vleeswording, de incarnatie van God in Jezus Christus, zoals die op het concilie van Chalcedon werd beleden als ‘waarlijk mens en waarlijk God’, zou willen weggooien. Ik kan u verzekeren dat dat niet het geval is. Laat ik u een geheim verklappen: ik kan niets weggooien. Bij elke verhuizing van mij worden mijn arme vrienden knettergek van de hoeveelheid dozen waarin - zoals zij dat noemen – ‘al die oude rotzooi’, zit. Dus wees niet bevreesd, ook de belijdenis van Chalcedon wordt mee geschouwd, maar dan als een contextuele en cultuurspecifieke uitdrukking van geloven, een document, waarin duidelijk wordt wat heil en bevrijding toen voor de deelnemers aan dit concilie in het licht van de openbaring Gods betekenden.
En we horen niet te vergeten dat de formule ‘waarlijk mens en waarlijk God’ het resultaat van een kerkpolitieke strijd was. Terwijl de ene groep het mens-zijn van Jezus beklemtoonde, legde de andere het accent op de goddelijkheid van Jezus. Om de eenheid van de nog jonge kerk niet op het spel te zetten, koos men voor de compromisformule van Chalcedon. Dus, ook de Chalcedonische geloofsbelijdenis behelst geen tijdloze waarheid, maar is een product van zijn tijd. Dit betekent geenszins dat het daar gezegde voor ons vandaag irrelevant zou zijn. Geenszins. Juist in zijn andersheid, in zijn poging het menselijke en het goddelijke van Jezus bij elkaar te houden kan hij een kritische functie vervullen ten aanzien van al onze moderne Jezusinterpretaties, die vooral het mens-zijn van Jezus benadrukken en de immanentie, de aanwezigheid van God in onze wereld. Verliezen we met deze nadruk op het immanente niet het transcendente uit het oog – het onbekende, het andere, het onverklaarbare, het ondoorzichtige? Proberen wij niet alles met de blik van het moderne verlichtingsdenken te doordringen, zonder ons te realiseren dat er ook grenzen bestaan in het transparant willen maken van alles wat wij tegenkomen? Is er niet zoiets als de ondoordringbaarheid van het geheim van de ander – met en zonder hoofdletter - dat wij moeten respecteren en weer moeten leren zien, juist om niet in menselijke hybris te vervallen? Dit zijn vragen waarvoor de geloofsbelijdenis van Chalcedon ons stelt en waardoor onze blinde vlekken kunnen worden blootgelegd, die wij door de beperkingen van onze eigen context hebben.
Maar deze functie kan Chalcedon voor de gelovige van de 21e eeuw alleen dan vervullen, als de geloofsuitspraken van toen niet als tijdloos normatief worden beschouwd. Ik blijf erbij: in een geloofsovertuiging uit het verleden moeten wij niet de legitimatie van ons geloof vandaag zoeken, hooguit richtinggevende inspiratie vanuit een kritische distantie. Ook Chalcedon kan zoals vele andere geloofsuitspraken in de geschiedenis van het christendom een wegwijzer voor onderweg zijn, die je even stil laat staan en laat nadenken welke kant je ook weer op wilt gaan.
3.
Waarom ik mij in mijn bijdrage tegen het geloof ín Jezus heb verzet. In de naam van Jezus Christus werden kruistochten gevoerd, mensen vervolgd en vermoord, zelfs mensen van zijn eigen Joodse volk, omdat ze in hem niet de lang verwachte Messias wilden of konden zien – immers volgens het joodse geloof zou er met de komst van de Messias de messiaanse tijd aanbreken, vrede op aarde zijn en dat was met de komst van Jezus niet het geval. Maar niet alleen Joden ook andersgelovigen binnen en buiten het christendom werden op christologische gronden onderdrukt.
Jezus moest iets bijzonders belichamen, iets volkomen nieuws. Anders dan anderen zijn, en vooral: beter dan anderen. Deze visie verleende aan het christendom een superioriteit die een gedwongen bekering van vele volkeren tot het christendom rechtvaardigde. Ik denk dat wij afscheid moeten nemen van een theologisch denkkader dat dergelijke gebeurtenissen mogelijk heeft gemaakt of op zijn minst heeft ondersteund. Met andere woorden: Als de christologie – de heilsleer binnen het christendom – onheil voor andersgelovigen met zich meebrengt, alhoewel zij eigenlijk het heil voor allen op het oog heeft, is zij aan herziening toe en moet er naar een andere christelijke identiteitsbepaling worden gezocht.
Dit betekent afstand doen van exclusieve waarheidsclaims en de daarmee verbonden persoonsverheerlijking van Jezus. Voor mij betekent het niet langer ín maar mét Jezus te geloven en daarbij goed te beseffen dat ook andere religies en levensbeschouwingen wegwijzers tot hun beschikking hebben in hun zoektocht naar een leven naar Gods hart. De uitdaging nu lijkt mij om onze TomToms samen met mensen uit andere religies en levensbeschouwingen op een rechtvaardige samenleving te programmeren en te overwegen of we op weg naar dat goede leven voor allen, zo af en toe, misschien met elkaar kunnen carpoolen.
Manuela Kalsky
Manuela Kalsky sprak bovenstaande inleidende woorden als Statement VolZin-Boskant-debat: Is Jezus de enige ware? op 20 maart te Den Haag
Reacties
Dank aan Manuela voor het benadrukken aan de tijd- (en overige) gebondenheid van geloofsuitspraken. Zou ook wel eens het doorgaans massief gebruikte woord 'God' (joods: G'd) en 'goddelijk' wat opener verhelderen. Goddelijk lijkt mij het best te omschrijven als: positief betrokken op alwie en alwat bestaat in gevende en ontvangende houding. Van en voor alles en allen. Wie zo'n groot (barm)hart heeft is goddelijk. Beleeft wat de Ene en Helende beleeft.
Jesjoea was er zeker één van. Ook al omhelst hij niet zomaar alles. Behalve de argeloosheid van de duiven is hij ook van de arglistigheid van de slangen.
fred keesen - beesel l.
Reactie plaatsen
Reglement
- Alle reacties worden vóór publicatie door de redactie beoordeeld. Wij behouden ons het recht voor reacties te weigeren of in te korten zonder opgaaf van redenen.
- Een inzending mag maximaal 1000 tekens bevatten en moet goed leesbaar zijn.
- Lees andere inzendingen zodat u in uw reactie niet in herhaling vervalt maar nieuwe argumenten geeft. De reactie moet inhoudelijk zijn en iets waardevols toevoegen aan het artikel. Dus bijvoorbeeld geen agressief taalgebruik.
