10/5/08
Intieme verhalen over het geloof van professoren
De professoren die mij ooit opleidden in de theologie praatten niet over hun persoonlijk geloof. Dat had te maken met de toen gangbare afstandelijkheid, maar ook met strakker kerkelijk toezicht. Soms vermoedde ik dat ze anders geloofden dan hun kerk leerde. Maar het bleef bij vermoedens. Iedere afwijking, hoe klein ook, kon al ruis veroorzaken. Dat leidde maar af.
Deze voorgeschiedenis zorgt ervoor dat een boek waarin elf theologische wetenschappers vertellen over hun persoonlijk geloof op mijn belangstelling kan rekenen. Ik ben ook nieuwsgierig. Kan een geleerd theoloog nog eenvoudig geloven? Kan een kok van een sterrenrestaurant nog genieten van een simpele zuurkoolschotel?
De titel van de bundel, ’Tussen professie en confessie’, suggereert dat het vandaag niet anders is dan vroeger en dat de theoloog zich met zijn persoonlijk geloof ergens in het niemandsland bevindt tussen wetenschap en kerkelijke leer. Maar uit de bundel blijkt dat niet. De theologen hebben hier en daar weliswaar kritiek op kerk en leergezag – acht van de elf zijn katholiek – maar overheersend is toch de verbondenheid. Het gevoel onderdeel te zijn van een stroom die er al voor hen was en na hen zijn zal.
Nagenoeg alle katholieken beginnen ermee. Voor sommigen is die stroom de kerk. Voor anderen de wetenschap of de universitaire gemeenschap van collega’s. Net als die collega’s zoeken zij naar waarheid. De katholieken kijken driedimensionaal naar zichzelf. Er zit diepte in. Ze voelen verbondenheid met voorgangers en een traditie van waarheidsvinding. Ze dragen bij en voelen zich gedragen.
De protestanten zijn veel individualistischer. Logisch, het protestantisme is een veel individualistischer religie. Bij de protestanten geen dragende stroom. Maar zelfonderzoek. Hoe heb ík mijn relatie tot God in stand gehouden? Wie is God, persoonlijk voor mij? Welke ervaringen waren daarin van belang?
Er staan intieme verhalen in de bundel. De Leidse theoloog Henk de Roest vertelt hoe hij na de dood van zijn jong overleden moeder bemoedigd werd door het geloof waarmee zij zich toevertrouwde aan God. Ook later, in het pastoraat, overkwam hem dat. Dat hij geraakt werd door anderen die zich over de grenzen heen durfden toevertrouwen. God, concludeert hij, is vooral door het geloofsvertrouwen van anderen, tot hem gekomen. De opdracht die hij zichzelf stelt – hij is hoogleraar Praktische Theologie – vloeit daar uit voort. Hij wil anderen leren te delen in het verhaal, zodat zij medespelers worden. De een vertelt persoonlijke ervaring aan de ander. Zo gaat het geloof verder.
Vergelijk daarmee een even intiem verhaal van de Utrechtse theoloog Marcel Sarot. Als het huwelijk van zijn ouders dreigt te stranden, gaat hij naar zijn grootouders. Te oud voor een middagslaapje moet hij tijdens het slaapje van zijn grootmoeder op de werkkamer van zijn grootvader, een devote katholiek, blijven. In de kamer hangt een reliekenkastje. Met achter glas tegen donkerblauw fluweel relieken van heiligen.
Dertig jaar later, als de erfenis van zijn grootouders verdeeld wordt, kiest hij als eerste dat kastje. Het is hem kostbaar, omdat het hem zicht geeft op het geloof van zijn voorouders, op het geloof van de heiligen, op God. Het kastje staat voor een stroom die er was en zijn zal. Ook toen woorden ontbraken, voelde hij zich gedragen.
Vroeger was de Reformatie van de genade en de katholieke kerk van de goede werken. Nu geven katholieken zich over aan een stroom en moeten protestanten hun eigen plaats verantwoorden. Dat lijkt de zaak op zijn kop. Lijkt, want eenmaal in de stroom gaan de katholieken zelfbewust te werk. Menselijke inbreng bepaalt de loop van de stroom.
Ook protestanten voelen zich gedragen. Niet door een stroom maar door God die draagt wie zich Hem toevertrouwt.
Hangt continuïteit daarmee af van de beslissing zich toe te vertrouwen en is het uit als dat vertrouwen er niet meer is? Bij protestanten die alle kaarten zetten op de verhouding tussen God en individu, is dat risico altijd aanwezig. De katholiek heeft het risico gespreid en kan tussen God en mens in terugvallen op de gemeenschap.
De tijden veranderen en met de tijden verandert de theologie. De denkstructuur, zo blijkt uit de bundel, blijft dezelfde. Katholiek en protestant, werelden van verschil. Een kwestie van cultuur of een kwestie van religie?
Jan Greven
Wil van den Bercken (red.): Tussen professie en confessie. Wat geloven theologen? ISBN 9789055738595, € 17,90.
Drs. Jan Greven is theoloog en oud-hoofdredacteur van dagblad Trouw. Deze bijdrage is overgenomen uit de Verdieping van Trouw van 6 mei 2008 (www.troouw.nl).
Reactie plaatsen
Reglement
- Alle reacties worden vóór publicatie door de redactie beoordeeld. Wij behouden ons het recht voor reacties te weigeren of in te korten zonder opgaaf van redenen.
- Een inzending mag maximaal 1000 tekens bevatten en moet goed leesbaar zijn.
- Lees andere inzendingen zodat u in uw reactie niet in herhaling vervalt maar nieuwe argumenten geeft. De reactie moet inhoudelijk zijn en iets waardevols toevoegen aan het artikel. Dus bijvoorbeeld geen agressief taalgebruik.
