6/4/09
Ik geloof in mijn Vinexwijk
Religie op IJburg
Zo moet het ongeveer gegaan zijn bij de schepping. De Eeuwige zweefde over de aarde en bracht orde aan in het chaotische geheel van lucht en water. De wateren stroomden niet meer alle kanten op, maar de Eeuwige liet de wateren naar één plaats vloeien, zodat het droge gezien werd. De aarde werd zichtbaar gemaakt vanuit de zee. Mensen leefden op die aarde, ploeterden er voort. Ze aanbaden nu eens de scheppergod die dit alles had gerealiseerd, dan weer een vruchtbaarheidsgodin, oorlogsgod, of zelfs meer goden tegelijk. Of ze aanbaden een gedachte, een idee, of zichzelf. Volop werd er geleefd. Jaren later konden de Amsterdammers echter geen genoegen nemen met hun stukje aarde, dat bestond uit stad en zee. Ze spoten grote hopen zand op in het samengevloeide water van hun IJmeer. Geen zeven scheppingsdagen waren er nodig, wel zeven miljoen kuub zand. En de Amsterdammers noemden het droge IJburg. Een heuse vinexwijk was geboren, aan de rand van Amsterdam. De architecten achter hun tekentafel zagen dat het goed was. De gemeentebestuurders en de projectontwikkelaars knikten instemmend ja en amen. Maar hoe leefbaar is een wijk die tot op de vierkante centimeter is voorbedacht en ingevuld? Is dat schepping of is het de uitwerking van een maakbaarheidsideaal? Hoe krijgt religie hier vorm, als de kerkgebouwen die in oude wijken tot het vanzelfsprekende straatbeeld horen, hier beperkt worden tot één kavel bouwgrond met ‘religiebestemming’? Hier schrijft een bewoner die heel gelukkig is op IJburg, maar hoopt dat er ergens op IJburg ook een stukje bouwgrond leeg blijft. Onbestemd.
Paradijs
Een paradijs moest IJburg worden. Een wijk zonder grenzen zou het zijn. Arm en rijk, oud en jong, autochtoon en allochtoon, mono- en multiculti, voor iedereen is er plaats op IJburg. Wil je huren, wil je kopen, wil je zelf iets bouwen? Het kan allemaal. ‘Ieder huisje draagt zijn kruisje’, zei men vroeger. Op IJburg is dat ‘voor ieder kruisje is een huisje’. Voor elke sociale of psychische uitdaging wordt er voorzien in passend woningaanbod. Zo is er een woongroep voor mensen met een auditieve handicap. Er is een opvangplek voor zware ADHD-kindjes. Senioren wonen aangenaam in een WIBO-woning. Er wordt gebouwd aan zwaar geïsoleerde woningen voor conservatoriumstudenten. Alles gebeurt overigens in beperkte mate, en mensen mogen niet te zielig zijn. Ze moeten wel een klein beetje voor zichzelf kunnen zorgen. In de woongroep van de geestelijk beperkten zitten zogezegd de betere gehandicapten, die overdag in een sociale werkplaats werken. De nog op te richten woongroep van ex-daklozen zal dus waarschijnlijk ook bestaan uit de betere daklozen, die eerst een heel traject hebben doorlopen om min of meer fatsoenlijke en cleane burgermensen te kunnen zijn. Ik verwacht er geen rondslingerende spuiten en naalden aan te treffen. De sociale huurwoningen worden bevolkt door mensen die zich net geen koopwoning kunnen veroorloven; keurige huurders zijn dat, aangevuld met kleine plukjes mensen die ‘overgeplaatst’ zijn uit Amsterdam Zuidoost, of uit de te slopen achterstandsbuurten van Amsterdam West. Een wijk zonder grenzen staat immers voor iedereen open, ook voor de allochtone medemens (schotelantennes zijn trouwens wel verboden).
De gemeente Amsterdam wil natuurlijk ook gewoon geld verdienen, dus zijn er daarnaast vooral heel veel rijtjeshuisachtige koopwoningen. Deze woningen bevatten heel veel witte gezinnetjes, waar vader vier en moeder drie dagen aan het werk is, met één zoontje en één dochtertje op de basisschool. De superwelgestelden onder hen gaan aan de slag op een zelfbouwkavel, en bouwen daar in geel en blauw hun droombetonkolosje of een geliefd woonobject van hout en glas, met aanlegsteiger en sloep in de achtertuin.
Wijnminnend
Binnen het concept van de wijk zonder grenzen verwacht een bezoeker van IJburg wellicht ook een veelheid aan religieuze gebouwen aan te treffen. Niets is minder waar. Een moskee heb ik nog niet gezien. De protestanten en katholieken huren voor vijf jaar een pand in een straat met alleen woningen. Best een sjieke woonstraat, maar niet op de route naar de Albert Heijn. De kerken overwegen nu om de huur op te zeggen, want het is niet zo succesvol als ze dachten. Het is duidelijk, IJburg is als geseculariseerde wijk gebouwd. Je hoeft er niet met openbare vormen van geloof geconfronteerd te worden als je dat niet wilt. En de meeste IJburgers willen dat niet, zo is onlangs wetenschappelijk onderzocht. Het is mensen op de man af gevraagd en wat blijkt? Ze noemen zich grotendeels wel religieus of spiritueel, maar hebben geen behoefte aan concrete activiteiten op het gebied van zingeving. De ondervraagden zouden zich volgens de onderzoekers niet langdurig willen binden, maar hebben wel interesse in ‘hapklare brokken’: licht verteerbare religieuze kost is men eventueel bereid te consumeren. Het moet dus makkelijk, snel, en ik mag me niet te veel aangetast voelen in mijn individuele ik. En bovendien, ik moet vooral tijd overhouden om samen te zijn met mijn eigen gelukkige en succesvolle gezinnetje.
Als ze net op IJburg komen wonen, hebben nieuwe bewoners behoefte aan gemeenschapsvorming (wat vaak vormt krijgt in een gesprekje met de naaste buren), maar daarna richten ze zich vooral op hun eigen materiële behoeften. De Albert Heijn heeft dit goed aangevoeld. Het filiaal op IJburg heeft het grootste wijnassortiment van Nederland, want ‘we mikken op een wijnminnend publiek’, aldus de manager bij de opening. Is dit dan het enige dat er over de IJburgse mens te zeggen valt?
Plagen
In de wijk waar alles van te voren was bedacht en berekend, hebben toch ook de beste planologen niet alles voorzien. Er blijken te weinig kinderdagverblijven, scholen en parkeerplaatsen. Een paar rekensommetjes kloppen niet met de weerbarstige werkelijkheid. Op dit moment is één op de vijf inwoners van IJburg onder de vijf jaar, de scholen spreken al van een kleuteroverschot. Dat mensen die vroeger in de Amsterdamse binnenstad geen auto hadden er nu wel een voor de deur willen hebben, daar was ook niet zo op gerekend. Hoewel Amsterdam er een extra stukje stad bij heeft, is dit landje wel volkomen omgeven door natuur. De natuur rond IJburg gaat haar eigen gang. Zo wordt IJburg geplaagd door tegenslagen, noem het gerust plagen. Zoals de spinnenplaag van de eerste paar jaar, toen er te weinig bomen waren en daarom ook te weinig vogels en de spinnen vrij spel hadden. Bomen zijn er inmiddels, maar slechts de iep en de berk houden stand in het zand en de wind. In het voorjaar doen grote zwermen IJsselmeermuggen het land aan. Doorgaans worden die bijtijds verorberd door de gierzwaluw, maar die heeft de weg naar IJburg nog niet gevonden. De gierzwaluw is namelijk een conservatieve vogel en behoorlijk honkvast als het om broeden gaat. Dan was er nog een plaag van beschermde rugstreeppadden. Die kwamen uit het Diemerpark, het park tussen Diemen en IJburg. De grootste ergernis is natuurlijk de driehoeksmossel. Er moet namelijk nog meer op IJburg aangelegd worden, maar juist op die plaats zit de driehoeksmossel. Voor deze beestjes is nu voor miljoenen euro’s een nieuwe zandbank aangelegd. Kan er weer fijn verder gebouwd geworden.
De ultieme boodschap van het maakbaarheidsevangelie wordt gepredikt in het Diemerpark. De stadsbioloog van Amsterdam roemt dit zoogdierrijke park om zijn zes soorten vleermuizen, zijn ringslangen en rondsluipende vos. Maar iedere IJburgbewoner weet dat het park één groot nepnatuurgebied is. Diep in de grond zit hier een enorme berg gifafval. Er is een kist omheen gebouwd om te voorkomen dat het gif eruit kan lekken. Uit voorzorg mag er geen boom meer geplant worden. Stel je voor dat de wortels van de boom de bekisting van het gif aantasten! Zo is het Diemerpark een stuk dorre woestijngrond aan het worden, waar de plantenschepsels zeer kort gehouden worden. Alles wat dreigt te gaan bloeien, wat tot leven komt, wordt gedood, de kop in gedrukt. Het gif in de grond dicteert het leven daarboven.
Slaven van deze tijd
Juist in het Diemerpark beseft de IJburgse mens dat er meer in het leven is dan wat je aan de tekentafel kunt verzinnen. Echte schepping laat zich niet berekenen en in kaart brengen. Voor schepping heb je vrije ruimte nodig, waar iets op kan komen en ook weer mag verdwijnen, waar mensen de kans krijgen geboren te worden, tijd krijgen om te groeien en zich te ontwikkelen. Is dat niet wat religie biedt? Ruimte voor schepping? Zonder dat er meteen van je wordt verwacht dat je presteert, targets haalt en winst maakt?
Dan is er nog een aspect waar de IJburgbewoner tekort wordt gedaan als hij enkel als een materiegerichte consument wordt neergezet. De aanblik van prachtige huizen doet vermoeden dat het achter de voordeur ook zo prachtig is. Is dat wel zo? Ook hier hebben mensen pech, raken ze hun baan kwijt, krijgen ze plotseling kanker, lopen huwelijken stuk en moeten mensen hun huis gedwongen verkopen. Het onzichtbare leed van die vaders en moeders wordt soms even merkbaar als ze hijgend op hun bakfiets – kinderen nonchalant met hun armpje over de rand hangend – keihard moeten trappen om hun kroost een zo aangenaam mogelijk leven te bezorgen. De bakfietsen zijn de riksja’s van het rijke Westen, aangestuurd door de slaven van deze tijd die gebukt gaan onder hypotheek, ontelbare verzekeringen, en altijd het nieuwste van het nieuwste willen hebben.
Ook de dood dringt binnen op IJburg. Er is een lijk aangespoeld, een oude dame gemolesteerd en een vrouw gedood. De kerk was de enige plaats waar dit gemeenschappelijk verwerkt kon worden, waar plaats was voor verbijstering, verdriet, ontroering, voor woede. Woorden zoekend, gebeden zingend, kaarsjes aansteken in stilte. Zo kwam er nieuwe ruimte voor rust en aanvaarding, nieuwe adem. Die ruimte was er niet omdat zij planologisch was voorbestemd, die ruimte was er omdat de kerken weten dat mensen hieruit leven. Wat zou het mooi zijn als die plek op IJburg blijft bestaan, misschien niet in die wat kale huurwoning in een te dure straat, maar ergens op een hoekje van een straat of plein. Zo’n plaats waar het gezegd mag worden dat er mislukking is in je leven, waar een verhaal over bevrijding verteld wordt, waar je hoort dat het leven uit vallen en opstaan bestaat. Waar mensen niet komen omdat er een spirituele of zingevende activiteit voor hen wordt georganiseerd, maar omdat ze hun eigen verhaal mogen vertellen. En dat dit dan gehoord wordt. Dat ze zo misschien iets meer van hun bestemming op het spoor komen. Daar wordt die lege ruimte dan mee gevuld en gevoed.
Op IJburg valt de eenmaal uitgegeven grond nauwelijks nog te herbestemmen, maar mag er een plaats blijven waar je keer op keer je eigen bestaan kunt herbestemmen? Dat is pas echt een paradijs.
Barbara de Groot
Barbara de Groot (32) is stadsdeelcoördinator bij het Amsterdams Buurvrouwen Contact (ABC), een stichting voor taal en ontmoeting, voor en door vrouwen, en woont in de nieuwe stadswijk IJburg en is daar actief betrokken bij kerkgebouw ‘De Tronk’. Met bovenstaande bijdrage won zij de derde prijs in de VolZin-opinieprijsvraag 2008. De vraag luidde:”Hoe is het gesteld met gelovig Nederland? Waar gaan we heen en waar moeten we naar toe? Is religie een drama, bron van fundamentalisme, verstarring en geweld? Of is religie juist een blijmoedig spel, dat resulteert in vreugde, veerkracht en levensmoed?” 91 jong volwassenen tussen 18 tot 35 jaar hebben hun mening ingezonden. Overgenomen uit Volzin van 28 november 2008.
Reactie plaatsen
Reglement
- Alle reacties worden vóór publicatie door de redactie beoordeeld. Wij behouden ons het recht voor reacties te weigeren of in te korten zonder opgaaf van redenen.
- Een inzending mag maximaal 1000 tekens bevatten en moet goed leesbaar zijn.
- Lees andere inzendingen zodat u in uw reactie niet in herhaling vervalt maar nieuwe argumenten geeft. De reactie moet inhoudelijk zijn en iets waardevols toevoegen aan het artikel. Dus bijvoorbeeld geen agressief taalgebruik.
