7/8/08
Hoe ver te gaan? – De heilige Dominicus in zijn leven en zijn volgelingen
Beeld van de heilige Dominicus, Dominicuskerk, Amsterdam
Foto: Truus Huizenga
Vorige maand, precies 100 jaar geleden, werd mijn vader hier in deze dominicanenkerk gedoopt. Ook zijn zussen en broer, die bij de dominicanen zou intreden, werden hier gedoopt.
Weer 50 jaar later prijk ik met mijn foto als hardloper op de voorpagina van een propagandaboekje voor de dominicanen met als titel Wat kom jij in de wereld doen? van de hand van Jan Nieuwenhuis. Zo kwam het dat ik mijn opleiding begon bij de paters dominicanen op het Dominicuscollege te Nijmegen, en ging dus niet naar het Ignatiuscollege hier in Amsterdam. Nauwelijks nog enige kennis van het latijn, kreeg ik al spoedig te maken met het begrip licentia praesumpta, dat evenzoveel betekent als het nemen van een eigen beslissing in onvoorziene situaties. Met de regels die in een internaat nu eenmaal gelden, diende je verstandig om te gaan, zo werd ons voorgehouden, wanneer je daar later maar verantwoording van kon afleggen. In die overlegcultuur leerde ik zelf te beslissen en mijn eigen weg te zoeken.
Twintig jaar later verlaat ik als laatste het internaat van datzelfde Dominicuscollege, waar ik zeven jaar werkte als dominicaan en godsdienstles gaf. Het internaat had zijn aantrekkingskracht verloren. "Wat kom je in de wereld doen", werd niet langer meer op deze manier ingevuld door mijn leerlingen. Ook voor mij was dat een grote vraag geworden, en na twijfels en onzekerheden, uitproberen en overleggen, besluit ik mijn eigen weg te volgen.
Tot die tijd was mijn eigen verhaal, een heel klein onderdeel van dat dominicaanse gebeuren. Nu, terugblikkend, kan ik volmondig zeggen dat mijn biografie op verhaal is gekomen binnen het verhaal van die dominicanenorde.
De oorsprong van dat verhaal echter ligt bij de Spanjaard Domingo de Guzmán, wiens geboortedag wij vandaag hier vieren, voor de vierde maal in aanwezigheid van en samen met dominicanen en hen wiens levensverhaal ook voor een deel binnen dat verband zich heeft afgespeeld.
Deze zomer laten we ons in de diensten hier aan de hand nemen door poëzie, maar Dominicus liet geen poëzie na, zoals Franciscus het Zonnelied. Ik heb me laten inspireren door het verhaal van Elia, die doodvermoeid en wellicht niet meer gelovend, toch de kracht kreeg om zijn pad te vervolgen. Hij kon die stappen nemen, omdat hij tot twee maal toe aangespoord was eerst iets te eten. Door de bemoedigende woorden: Sta op, kon hij zijn weg weer vervolgen.
Maar nu eerst Dominicus en zijn weg.
Vóór zijn coming out, zouden we nu zeggen, was Dominicus een jong priester, die als kanunnik leefde in een gemeenschap samen met andere priesters. Wanneer hij door zijn bisschop wordt gevraagd om hem op een dienstreis naar het Noorden te vergezellen, wordt hij in Zuid-Frankrijk geconfronteerd met een tweetal kritische bewegingen, die zich verzetten tegen en zich ook distantiëren van de kerkelijke hiërarchie. Het zijn christenen die de kerk grondig bekritiseren en eigen geloofsgemeenschappen stichten, die al predikend rondtrekken en laten zien hoe een evangelisch leven er uit zou moeten zien. Voor de gezagsgetrouwe Dominicus was dit een schok. Immers in Spanje maakten Kerk en Koning de dienst uit.
Hij is er ook getuige van dat deze Waldenzen en Albigenzen hun opvattingen op de spits drijven, en zo terecht komen in de marginaliteit. Ze worden beschouwd als splintergroepjes en hun roep om kerkelijke hervormingen wordt niet gehoord. De aanklacht tegen de buitensporige levenswijze van bisschoppen en kerkelijke leiders slaat dan ook niet aan.
Het antwoord van Dominicus op dit gebeuren is verrassend. Hij onderkent de authenticiteit van deze tegenbeweging, en gaat met hen dan ook de dialoog aan. Er staat van hem geschreven dat hij tot diep in de nacht gesprekken voert. Dit wordt de aanleiding om een plan te ontwerpen dat die dialoog een blijvende vorm kan geven. Hij verzamelt mensen om zich heen die tegendraads en kerkkritisch kunnen denken en argumenteren, Maar die ook door hun levenswijze willen laten zien dat zij waarachtig volgens het evangelie willen leven. Geloofwaardig en waarachtig moeten de kernwoorden worden van de beweging die hij op gang wil brengen. Daarmee neemt zijn leven een fundamentele wending, van kanunnik tot pleinpreker.
Deze koerswijziging komt niet abrupt tot stand, maar is eerder het gevolg van een proces.
Een proces van uitproberen, twijfelen, struikelen, overleggen, experimenteren, grenzen verkennen, passeren en opnieuw reflecteren. Dat is zijn werkwijze. Iedere keer weer opnieuw iets opzetten, in discussie brengen, wijzigen aanbrengen, om het vervolgens weer te kunnen loslaten als de omstandigheden daartoe aanleiding geven. De licentia presumpta in volle werking!
Het experimenteren, het aftasten hoe ver te gaan, in voortdurende dialoog met de omgeving, is zo in het bloed en de genen van zijn orde gaan zitten en daardoor meegeweven in het dominicaanse verhaal. Experimenteren evenwel opgevat als: attent zijn voor en luisteren naar wat er in de wereld, in de traditie, gaande is, gevoel opbrengen voor de veranderingen die spelen en daarin Gods aanwezigheid herkennen.
Aandacht hebben voor een maatschappij, die onzeker en kwetsbaar is, aandacht voor geestelijke stromingen die wellicht niet de onze zijn, voor wetenschappelijke en technologische ontwikkelingen, die ons van elkaar lijken te vervreemden, dat allemaal vraagt om het kunnen loslaten van ingenomen stellingen, het willen verkennen van nieuwe wegen.
Experimenteren is immers in dialoog gaan met het ongewisse, de koers wijzigen of niet, en je bezinnen op de nieuwe situatie. En zo voort. Almaar die beweging. Eerder een beweging dan een orde! Waar die beweging stokt, ontstaat starheid, en waar starheid met fanatisme wordt geponeerd, krijg je inquisitie. Dat is dan de andere kant van het verhaal. Ook bij de dominicanen.
Het dominicaanse familieverhaal
Het dominicaanse familieverhaal doet met regelmaat verslag van bekende en onbekende dominicanen en dominicanessen, die hun kwaliteiten inzetten om een koersverandering te bewerken. Het is een ware stoet van mensen, uit een ver verleden, uit de vorige eeuw, uit deze eeuw.
Wonend ver weg, dichtbij, en hier aanwezig.
Vorig jaar verscheen in Nederlandse vertaling de Italiaanse Dialogen van Giordano Bruno, ex-dominicaan en 400 jaar geleden in Rome veroordeeld en levend verbrand op het Campo de Fiore. Een man die verboden boeken las en enkele fundamentele kerkelijke dogma's in twijfel trok, die halverwege de 16e eeuw reageert op een chaos aan ideeën en meningen, en dit ook tot uitdrukking brengt in een groot aantal boeken. Maar ook zijn boeken werden verboden, en onderaan de trappen van de Sint Pieter verbrand omdat hij weigerde zijn filosofische en theologische opvattingen af te zweren. Het tragische is – e n tevens een paradox – dat waarschijnlijk zijn ex-ordesgenoten tegenover hem hebben gestaan in de banken van de inquisitie. Verkettering betekent het einde van de dialoog.
Verheugend daarentegen is dat het bestuur van de Nederlandse dominicanen nu de uitgave van de Dialogen mogelijk heeft gemaakt.
Zoals het ook de dominicanen geweest zijn die het mede mogelijk maakten dat wij hier als Dominicusgemeente onbevangen naar antwoorden konden en kunnen zoeken op vele vragen die leefden en leven. Die het aandurfden om in deze ruimte een kwartslag te maken en naar een nieuw middelpunt te zoeken. Ook wij zijn, als gemeente door heel dat proces van proberen en zoeken heen gegaan en hebben zo een beslissende koerswijziging gegeven aan dit dominicaanse project. Op zoek naar een levende God, die te vinden is in een bevrijdende ontmoeting met medemensen, hier in dit gebouw, en daarbuiten in een open huis.
Op zoek naar waarachtig gemeente zijn om zo het dominicaans familieverhaal ook in deze stad te realiseren.
Vandaag is het een dag waarop dominicanen en zij die met hen geruime tijd hun leven deelden, elkaar ontmoeten, hun verhalen delen, niet als folklore, maar als een gevaarlijke herinnering, als een teken van geloof dat niets bij God niet kan.
Hun stoet is echter niet zonder einde en getal. De verhalen zullen ook gaan over leven of overleven, over hoe ver te gaan, en of er wegen zijn.
Of een doodlopend pad, geen uitzicht, einde verhaal.
Als Dominicusgemeente herkennen we ons eigen geluid in deze gesprekken. Op onze tochten door de kerkelijke instituties, door de verschillen die er ook onder ons leefden, moesten we ook regelmatig aan de hand worden genomen. Door een engel, of zoiets. Bemoedigd worden!
Sta op en eet, anders gaat de reis uw krachten te boven; en ga uw eigen weg. Door samen te eten en te delen, zijn we in staat om wegen te gaan die eerst onmogelijk leken.
"Doe ons gaan in tranen maar ongebroken door de nacht van de schepping, en houdt ons gaande naar een nieuwe geboorte".
Dat dit verhaal zich onder ons voltrekke.
Ko Bordens
Ko Bordens zet zijn dominicaanse traditie voort als actief lid van de Dominicusgemeente in Amsterdam. Bovenstaande toespraak hield hij ter gelegenheid van de kerkelijke verjaardag – 8 augustus – van de heilige Dominicus in deze gemeente op 12 augustus 2001 tijdens de zondagse eucharistieviering.
Reactie plaatsen
Reglement
- Alle reacties worden vóór publicatie door de redactie beoordeeld. Wij behouden ons het recht voor reacties te weigeren of in te korten zonder opgaaf van redenen.
- Een inzending mag maximaal 1000 tekens bevatten en moet goed leesbaar zijn.
- Lees andere inzendingen zodat u in uw reactie niet in herhaling vervalt maar nieuwe argumenten geeft. De reactie moet inhoudelijk zijn en iets waardevols toevoegen aan het artikel. Dus bijvoorbeeld geen agressief taalgebruik.
