5/10/12
De zelfvoldane seculiere meerderheid bestaat niet
In zijn column 'De wereld is behoorlijk religieus' in Trouw van 23 april 2012 stelde hoogleraar geschiedenis James Kennedy dat de Nederlandse samenleving een seculiere meerderheid kent. Hij verzuchtte dat de roep dat het 'afgelopen moet zijn met dat religieuze gedoe' steeds luider klinkt. Nederland, aldus Kennedy, is zó ontkerkelijkt, dat het normaal is om niet tot een godsdienst te behoren. Seculier stelt de norm.
Die constatering lijkt mij niet juist. Weliswaar is de rol van religie in de inrichting van de samenleving minder belangrijk geworden, en in die zin is Nederland geseculariseerd. Maar statistisch gezien bestaat er geen seculiere meerderheid. Echt seculier is hooguit de atheïstische minderheid, die echter al decennia niet meer dan 15 procent van de bevolking omvat. Deze categorie kent enkele zelfvoldane spraakmakers, zoals Kennedy signaleert, maar ook meer gematigde woordvoerders.
De fout die Kennedy maakt is dat hij 'gelovig zijn' gelijk stelt aan 'kerks zijn', dat wil zeggen minstens eenmaal per maand naar kerk of moskee gaan. Volgens de laatste statistieken betreft dat inderdaad een minderheid. Op die manier zou nog geen 20 procent van de bevolking gelovig zijn. Toch is de overige 80 procent daarmee niet ongelovig.
Tussen de atheïstische en de kerkse minderheden bevindt zich een meerderheid van ongeveer 65 procent die niet of nauwelijks ter kerke gaat, maar ook geen atheïst is. Meer dan de helft is zelfs formeel nog kerklid. Deze 'onkerkse religieuze meerderheid' wordt getypeerd door een eigen, creatieve, zeer gevarieerde spiritualiteit. Die spiritualiteit is vaak diffuus, soms slapend en soms zeer wakker, en put uit vele levensbeschouwelijke bronnen. Al zijn deze mensen niet kerks, ze hebben wel een geloofsbeleving. Bij een deel van hen wordt die alleen in crisistijden actief. Anderen stellen altijd wel zingevingvragen en zoeken stelselmatig naar antwoorden.
Zo gezien zijn er dus nu meer gelovigen buiten de kerkdiensten dan erbinnen. Deze gelovige meerderheid is voor haar praktijk niet afhankelijk van de religieuze instituties. Voor velen van hen hebben de media de rol van zingevingleverancier overgenomen van de kerken. Het succes van het tijdschrift Happinez is daar een voorbeeld van. Het recente tv-project The Passion in Gouda en de omslagreclame ervoor in gratis dagblad Metro van diezelfde dag vormden een kerkelijke erkenning van deze rol van de media.
James Kennedy meent verder dat de vermeende seculiere meerderheid zelfvoldaan is. Hij vindt dat de vroegere zelfvoldaanheid van gelovigen nu is teruggekomen bij de seculiere meerderheid, en dat vervult hem met zorg. Maar Kennedy kan gerust zijn: er is geen seculiere meerderheid, laat staan een zelfvoldane. Zelfs de meerderheid van niet-kerkse gelovigen kan geen zelfvoldaanheid verweten worden in hun afkeer van de instituties. Zij (of hun ouders) zijn onder andere uit de kerk vertrokken omdat kerkelijke leiders niet adequaat ingingen op hun geloofsvragen en niet meegroeiden met hun geloofsbehoeften. Deze teleurgestelden hebben daarom vaak met de voeten geprotesteerd. Niet uit zelfvoldaanheid, veeleer uit nood en omdat ze niet anders konden. Doordat ze zich aan de sociale controle van de kerk hebben onttrokken, konden ze eigen vormen van zingeving vrijuit gaan verkennen.
De zelfvoldaanheid schuilt veeleer in de machtspositie van kerkelijke leiders, zoals bijvoorbeeld de huidige aartsbisschop van Utrecht laat zien, die het gelukt is zelfs zijn achterban van conservatieve katholieken van zich te vervreemden.
De atheïstische woordvoerders hebben daarom recht van spreken. Juist de machtskenmerken van de kerken hebben het atheïsme gevoed, zeker als God in die macht werd geacht te delen. Kerken, ook protestantse, munten niet uit in zelfkennis over hun omgang met macht. Daar mag best een badinerende column aan gewijd worden, zoals Bert Wagendorp in de Volkskrant deed. Of misschien binnenkort door Kennedy zelf, in Trouw.
André Droogers
Dr. André Droogers is emeritus hoogleraar religieuze antropologie van de Vrije Universiteit. Hij schreef Zingeving als spel: over religie, macht en speelse spiritualiteit; een gids voor vrije zinzoekers, Uitgeverij Parthenon, 2010. Bovenstaande tekst verscheen eerder op de Podiumpagina van Trouw van 30 april 2012.
Reacties
Geachte heer Droogers, Na lezing op rk-kerkplein.org van uw artikel 'De zelfvoldane seculiere meerderheid bestaat niet', wil ik u graag complimenteren met de inhoud van uw artikel waarmee ik het volkomen eens ben. Zelf heb ik mij jaren geleden uit laten schrijven uit het ledenregister van het Instituut van de R.-K. Kerk en mij onder 'overig' laten registreren, omdat er geen mogelijkheid bestond mij als 'christen' te laten inschrijven. Mijn innerlijk geweten zag het Instituut van de R.-K. Kerk als 'n hindernis en 'n onoverbrugbare kloof tussen de voetstappen van Jezus, het leven zoals Hij het ons heeft voorgeleefd en mijn pogen zijn voetstappen te volgen.
Mijn kijk op religie en mijn geloof heeft er, volgens mij, niet onder geleden en is mogelijk zelfs vergroot door eerdergenoemde stap, die werkelijk niet makkelijk was, gelet op de ca. 30 jaar die ik er voor nodig had om hem te zetten. Ik bedank u hartelijk voor uw wijze woorden en wens u: Vrede en alle goeds.
Peter Vessies - Hemelum (Frl)
Reactie plaatsen
Reglement
- Alle reacties worden vóór publicatie door de redactie beoordeeld. Wij behouden ons het recht voor reacties te weigeren of in te korten zonder opgaaf van redenen.
- Een inzending mag maximaal 1000 tekens bevatten en moet goed leesbaar zijn.
- Lees andere inzendingen zodat u in uw reactie niet in herhaling vervalt maar nieuwe argumenten geeft. De reactie moet inhoudelijk zijn en iets waardevols toevoegen aan het artikel. Dus bijvoorbeeld geen agressief taalgebruik.
