7/12/12
De almachtige God is ook maar een bedenksel
Arie Kuiper schreef in Letter & Geest: “De jasmijn bloeit. God bestaat. Sonja is doodgemarteld. God bestaat niet” (Trouw, 20 november 2010). Waar komt het idee vandaan dat God almachtig is? En hoe ontstaat de paradox?
Macht dringt onvermijdelijk in godsdiensten binnen omdat mensen behoefte hebben aan een hogere instantie, een God. Die moet antwoord geven op de zware levensvragen: over goed en kwaad, leven en dood, geluk en tegenslag. Zo’n God overstijgt menselijke vermogens en dat is precies de bedoeling. De overweldigende natuur biedt daarvoor de beelden. Dus laat God als schepper de jasmijn bloeien. Zolang het over de jasmijn gaat, stemt dat tevreden. Maar o wee als de aarde gaat beven en de vulkaan uitbarst.
Naast de natuur is de samenleving een bron voor het godsbeeld. Om de overmacht van God te benoemen, hebben mensen geen ander voorbeeld ter beschikking dan menselijke machtsvormen. Dus krijgt God kenmerken van aardse machthebbers: koning, heer, vader. Dat wordt nog versterkt doordat macht ook in de organisatie van de religie een rol speelt. Godsdienstige machthebbers dienen mede als voorbeeld voor Gods macht, ook al omdat zij die zeggen te vertegenwoordigen. Net als de godsdienstige institutie straft en beloont God, overleeft hij de gelovige, is exclusief, vraagt offers en stuurt.
Het machtsrepertoire laat God bestaan zoals macht bestaat, met alle ongelukkige gevolgen van dien. Want met de aan God toegeschreven posities komen verwachtingen mee. God wordt geacht die aardse machthebbers zelfs in macht te overtreffen. Nog meer dan de aardse beschermers biedt hij gunsten en bescherming, tot in het wonderbaarlijke. Als machthebber wordt hij aangesproken op zijn verantwoordelijkheden.
Wanneer dan hardhandig blijkt dat God niet in staat is om ellende te voorkomen, komen de bittere verwijten. Zoals over Sonja die doodgemarteld is. Of de Haïtiaanse slachtoffers. Gelovigen zoeken uitwegen om de machtige God in stand te houden: ’God stelt mensen op de proef’.
Eigenlijk is het probleem al ingebouwd zodra gelovigen het godsbeeld doordrenken met aardse machtsbeelden. Zij voelen intuïtief wel dat ze met iets uitzonderlijks te maken hebben, maar ze blijven gevangenen van hun verbeelding en kunnen over het hemelse alleen aards stamelen. Als dat in steen gebeiteld wordt, gaat er iets goed mis.
Maar het sterkste argument is dat religies oorspronkelijk buiten de gevestigde macht ontstaan, en dus in eerste instantie niet besmet zijn door het machtsrepertoire. Wereldreligies zijn in de marge van de samenleving opgekomen, in de woestijn bijvoorbeeld, en in reactie op de verbasterde machtsreligie van het centrum. Boeddha verliet dat machtscentrum vrijwillig, Mozes en Mohammed vluchtten, en Jezus werd door de elite gedood. In aanleg wordt dus juist niet in machtstermen gedacht en wil men er zich tegen verzetten. Niet toevallig wordt God eerder voorgesteld als kwetsbaar en vernederd, machteloos en lijdend, meer zoals de vervolgde volgelingen van de nieuwe beweging.
Een ander repertoire dan dat van het machtige godsbeeld heeft dus veel oudere papieren. Zo begint religie in het stamelende en aftastende spel van de prille zingeving, zonder de zekerheden van de macht. Dit zingevingspel leeft van de onzekerheid. Vaste beelden worden vermeden. Leegte en stilte zijn belangrijke noties. Men weet uit ervaring dat God zich niet laat vangen in menselijke beelden.
Zo kan God kwetsbaar en beeldvrij worden gedacht, ontdaan van alle etiketten die aan machtspolitiek ontleend waren. Er vallen dus ook geen verwijten. Het oorspronkelijke spel van de zingeving is in ere hersteld, ernstig, zoals elk spel, maar speels. Zolang dat ernstige spel duurt, gebeurt God. Dat verklaart uiteindelijk Kuipers paradox ’God bestaat niet en houdt van mij’.
André Droogers
Dr. André Droogers is emeritus hoogleraar culturele antropologie (VU) en schreef in Trouw van 24 november 2010 bovenstaand commentaar op de tekst van Adrie Kuiper, eveneens in Trouw: Sonja is doodgemarteld, God bestaat niet.
Reacties
Het moet ieder die enige kennis van de bijbel heeft toch zijn opgevallen, dat er in de bijbel veel gesproken wordt over HOE god is, maar dat er nooit enige twijfel over is DAT god is. God bestaat, dat lijkt een oer-intuïtie vanaf het begin van mensen. Misschien is het zinniger om verder na te denken over dat verschijnsel 'intuïtie' dat wij blijkbaar bezitten. Een visie dus die opkomt zodra wij
ons bewust worden. Een ander voorbeeld van intuïtie vind ik: een plotselinge onbedwingbare liefde voor een ander.
j.van der Heijden - Den Dolder
Reactie plaatsen
Reglement
- Alle reacties worden vóór publicatie door de redactie beoordeeld. Wij behouden ons het recht voor reacties te weigeren of in te korten zonder opgaaf van redenen.
- Een inzending mag maximaal 1000 tekens bevatten en moet goed leesbaar zijn.
- Lees andere inzendingen zodat u in uw reactie niet in herhaling vervalt maar nieuwe argumenten geeft. De reactie moet inhoudelijk zijn en iets waardevols toevoegen aan het artikel. Dus bijvoorbeeld geen agressief taalgebruik.
