27/3/09
Dominicusgemeente te Amsterdam (Foto: Hans Meijer )
Kwetsbare vrijheid
een serie diensten tussen Pasen en Pinksteren
Er gaat geen dag voorbij of het woord vrijheid staat in de krant: vrijheid van meningsuiting zal iedereen meteen te binnen schieten. Elke tijd, elke cultuur, legt eigen accenten als het om vrijheid gaat. Er zijn weinig ouderen die zich niet de politieke vrijheid herinneren die na de kwelling van de oorlog opnieuw was aangebroken. Maar reeds vroeg in onze westerse wereld ging het, als dit woord aan de orde was, vooral over vrije of slaafse wil. Het denken van de grote reformatoren als Luther en Calvijn dat teruggaat tot de ideeën van kerkvader Augustinus in de vierde eeuw, is getekend door deze meer morele inkleuring van het aloude woord: vrijheid.
Maar in de Schriften zoekt men het vrijwel vergeefs, dit woord vrijheid. Zeker, als bevrijding treft men het. Maar dan slaat het op de gang die een Bevrijder-God gaat met mensen. Dát woord – bevrijding – verwijst naar een handelende God. Maar vrijheid als situatie van de mens komt men er weinig tegen. Alleen in de brieven, aan het eind van het Nieuwe Testament, lezen we het woord als de ‘vrijheid van de kinderen Gods’. Het woord vrijheid lijkt dan ook meer bij de moderne tijd te horen. De achttiende-eeuwse Verlichting waarop de profeten van de vrijheid van meningsuiting nu voortdurend een beroep doen, was immers de klaroenstoot voor een nieuw verworven vrijheid. Over de gehele linie betrof zij een loslaten van alle kluisters: de ketenen van de instituties, hun macht en alle daarmee gepaard gaande onmondigheid van de burger. En reeds onze eigen joodse denker Baruch de Spinoza, van wie een schitterend beeld is opgericht nabij het stadhuis in Amsterdam, liep vooruit op deze vrijheid van de Verlichting. Het doel van iedere staat was volgens hem de vrijheid van de burgers te waarborgen.
Vrijheid: wat ben je een veelkleurig woord! In een serie diensten van Pasen tot en met Pinksteren cirkelen de overwegingen rond dit woord en verkennen wij opnieuw zijn inhoud. Zonder volledigheid. Dat staat nu al vast. Maar een woord dat zo vaak de kranten haalt en zo weinig in de Schrift voorkomt, verdient hoe dan ook nader onderzoek. En zo’n onderzoek is spannend. Want als men het woord als zodanig in de Bijbel weinig treft, zal men het als het ware moeten opdelven uit een diepere laag. Kan religie iets bijdragen aan de verwerkelijking van vrijheid? Wie deze vraag stelt, dient eerst te beklemtonen dat het winst is in onze tijd dat meer dan ooit de mens zijn of haar eigen leven in vrijheid kan ontwerpen en dat mensen hun mening vrijelijk kunnen uiten. Niets wordt afgedaan aan deze verworvenheid van de moderne tijd.
Maar het is niet ondenkbaar, dat een herlezing van de Schrift voert tot zekere correcties op het moderne denken en aanvoelen, door de onderlaag van deze vrijheid weer op het spoor te komen. De vrijheid namelijk die de traditie wel de geestelijke vrijheid heeft genoemd. De geestelijke vrijheid veronderstelt over de volle breedte de keuzevrijheid waarvan de vrijheid van meningsuiting een van de gestalten is. Er zijn echter ook verhalen waarin de geestelijke vrijheid het zonder de keuzevrijheid moest stellen. Hoe zit het met de verhouding van de geestelijke vrijheid en de keuzevrijheid? Kunnen zij elkaar aanvullen, corrigeren, verrijken wellicht? Wij zouden er vrijere mensen van kunnen worden…
zondag 19 april
Vrijheid komt in elk levensverhaal anders tot stand
Vrijheid wordt regelmatig gezien als iets abstracts, bijvoorbeeld als een wijsgerig idee. Maar wat is vrijheid in een concreet mensenleven? Betekent vrijheid voor iedereen hetzelfde? Abstracte en universele vrijheid bestaat niet. Vrijheid komt immers steeds tot stand in de geschiedenis van concrete mensen. Zij realiseert zich telkens op nieuwe wijzen en betekent iets anders in ieder individueel levensverhaal. Tijdens de dienst wordt één levensverhaal uitgelicht.
Lezing: Handelingen 8, 26-40
Overweging: Erik Olsman (onderzoeker aan de Hogeschool Windesheim en geestelijk verzorger in de psychiatrie)
zondag 26 april
Een samenleving van nooit genoeg
Wij, mensen uit de moderne westerse cultuur, hébben vrijheid om zo ongeveer alles te kiezen. Maar de mate waarin we vrij zijn (geestelijk vrij zijn), en ons blijvend hebben weten te ontworstelen aan alle kleine en grote angsten waar het leven zo vol van is, is bepalend voor de inhoud van onze keuzes. Geestelijke vrijheid kan en zal zich ook uiten in het afstand doen van vrijheden. Dat is een belangrijk gegeven in onze door verslaving getekende samenleving die welvaart vertaalt in ‘groei’, ‘meer’, en ‘goed voor je zelf zorgen’.
Lezing: Exodus 16
Overweging: Maartje Romme (ontving een prijs voor haar werk ten gunste van verslaafden)
zondag 3 mei
Als vrijheid het leven dient…
Vrijheid is niet absoluut. Niet zelden gaat gebondenheid vooraf aan de vrijheid. En volgt er weer op. Zo ontstaat een wijder perspectief dat het vrij zijn ván kan keren in een vrij zijn tót. Ergens in deze overgang schuilt de levenskunst. Want een mens die in staat is in het leven toe te groeien tot deze beaming van het bestaan wordt een gelukkig mens. Het bestaan als een bestemming. En wie slechts oppervlakkig kijkt en vooral de eigen wil gehoorzaamt, geraakt niet tot een vrijheid die het leven dient. We zouden de doden onrecht doen die in de oorlog vielen en die wij gedenken...
Lezing uit “De zin van het bestaan” van Victor Frankl
Overweging: Colet van der Ven (journaliste)
zondag 10 mei
Geroepen om vrij te zijn…
Wat een heerlijke gedachte: vrij zijn. Ik mag zelf over mijn leven beschikken en mij ontplooien. Het is niet eens een belofte die de apostel Paulus doet, nee, het is een feit: “broeders en zusters, u bent geroepen om vrij te zijn”. Een boodschap die goed aansluit bij het leven van de moderne mens. Maar hoe ga je om met die vrijheid? Wat heb je nodig om de weg van de vrijheid te kunnen gaan? Bij Paulus is het omgaan met je ‘naaste’ die anders is dan jezelf, een belangrijk ijkpunt voor de eigen vrijheid. Zijn devies luidt: Heb je naaste lief als jezelf, ook al is dat nog zo moeilijk.
Lezing: Galaten 5
Overweging: Manuela Kalsky (werkt bij het Dominicaans Studiecentrum)
zondag 17 mei
Zoals vogels vliegen…
In het leven van Jezus lijkt vrijheid te verschijnen als het kind van de liefde. Want hoe zou men anders deze twee uitersten in zijn bestaan bijeen kunnen brengen: aan de ene kant de toewending tot de naasten en het naderbij komen van een gewelddadige dood en aan de andere kant de oproep om te leven als de bloemen op het veld en als de vogels in de lucht? Welke zijn de voorwaarden om het bestaan werkelijk tot vervulling te brengen?
Lezing: Matheus 6
Overweging: Pieter van Hoof
zondag 24 mei
Psalm 90: nieuw begin met Mozes
Met Psalm 90 komt ineens de oude Mozes het psalter binnen. Dat is niet toevallig. Eraan vooraf gaan liederen over de menselijke vergankelijkheid én het falen van Israëls koningen. Davids dynastie is ten einde. Verspeelde vrijheid om er echt iets anders van te maken dan gebruikelijk, dat is de kern van de kritiek. Toch is dit niet het einde van alle illusies. Het “gebed van Mozes” biedt een nieuw perspectief voor een toekomst met ruimte voor wat nog niet eerder mogelijk was.
Een meer meditatieve psalmdienst
Overweging: Niek Schuman
zondag 31 mei
Pinksteren
“Waar de Geest van de Eeuwige is, is vrijheid” schrijft Paulus in de tweede brief aan de Korintiërs. Pinksteren lijkt bij uitstek het feest van mensen die tot vrijheid zijn geroepen. Alsof het verschijnen van de Heilige Geest samenbindt en mensen tot gemeenschap samensmeedt. Een uitnodiging om boven alle spraakverwarring uit eenheid te vinden. En samen te leven tot geluk van velen...
Lezing: Genesis 11 en Handelingen 2
Overweging: Mirjam Wolthuis
Reactie plaatsen
Reglement
- Alle reacties worden vóór publicatie door de redactie beoordeeld. Wij behouden ons het recht voor reacties te weigeren of in te korten zonder opgaaf van redenen.
- Een inzending mag maximaal 1000 tekens bevatten en moet goed leesbaar zijn.
- Lees andere inzendingen zodat u in uw reactie niet in herhaling vervalt maar nieuwe argumenten geeft. De reactie moet inhoudelijk zijn en iets waardevols toevoegen aan het artikel. Dus bijvoorbeeld geen agressief taalgebruik.
