15/12/11
Kerk krimpt waar ze vasthoudt aan regels en dogma’s
Met The Secular City werd de Amerikaanse theoloog Harvey Cox in 1965 in één klap wereldberoemd. Het boek kwam precies op het goede moment.
Er waaide een geest van vrijheid. De theologie speelde daar op in: het evangelie van Jezus was het evangelie van de vrijheid. Wel was er discussie over secularisatie en urbanisatie. Waren zij een zegen of een vloek?
En toen was daar opeens Harvey Cox die recht voor zijn raap stelde dat de secularisatie een zegen was en de stad bij uitstek de plek om in vrijheid Gods Koninkrijk te realiseren.
Velen werden er door geïnspireerd, maar er was ook wantrouwen. Stelde Cox de geseculariseerde stad niet te rooskleurig voor? Zag hij nog wel het verschil tussen aardse verwachting en de verwachting van Gods Koninkrijk? Stond Gods Koninkrijk niet voor een ‘absolute toekomst’ die per definitie niet kon samenvallen met wat mensen er op aarde van maken? Al die lof en kritiek gaven aanleiding tot heftig debat, waaraan opnieuw een boek werd gewijd: The Secular City Debate.
Uiteindelijk werd het stil. Cox had zijn punt gemaakt. Het leven ging verder. The Secular City en The Secular City Debate in mijn boekenkast werden stille getuigen van de toenmalige opwinding.
Toen ik ze kort geleden voor iets nodig had, vroeg ik me af of Harvey Cox nog zou leven. Hoe zou het hem vergaan zijn?
Vroeger kwam je daar niet achter. Nu, dankzij Google meteen. Ja, hij leeft nog. Wel is hij – sinds 2009, hij was toen tachtig jaar – met pensioen als hoogleraar theologie aan het Amerikaanse Harvard. Tegelijk met zijn pensionering publiceerde hij nog een boek: The Future of Faith – De toekomst van het geloof. Ik bestelde het meteen.
Cox’ stijl is niet veranderd. Hij schetst de grote lijnen vanuit een centrale visie en hamert van verschillende kanten op hetzelfde aambeeld, waardoor hij zichzelf nogal eens herhaalt. Ik vind dat niet erg, want ik vind zijn centrale stelling in The Future of Faith net zo prikkelend en inspirerend als eerder zijn ideeën over de geseculariseerde stad.
Die centrale stelling luidt dat er in het christendom drie perioden zijn te onderscheiden. De eerste bestrijkt de eerste eeuwen. Het christendom was jong en wild. De ene gemeente legde andere accenten dan de andere. Er was geen eenheid van geloof. Vrouwen telden net zo mee als mannen. Wat de gemeenten met elkaar verbond, was de erkenning van Jezus als Heer, de wekelijkse tafelgemeenschap en het liefdevol omzien naar elkaar.
Aan het einde van de derde eeuw begon dat te veranderen. Vanuit de theologie kwam er een roep om eenheid, om onderscheid tussen gelovigen en ketters. De mannen werden de baas.
Die ontwikkeling kreeg vleugels toen het christendom in de vierde eeuw staatsgodsdienst werd en de eenheidsstaat een eenheidsgodsdienst creëerde. Het jaar 385 markeert een triest keerpunt, toen kerk en staat Priscillianus van Avila als eerste ketter, samen met zes volgelingen, lieten onthoofden – minder dan een eeuw na de laatste christenvervolging onder keizer Diocletianus. In het christendom ging het voortaan om wat je moest geloven – om belief, en niet om faith.
Pas in deze tijd zien wij een omslag. Waar het christendom vasthoudt aan dogma’s en ethische regels krimpt het en is het op de terugtocht.
Daarentegen groeit het als kool waar geloof niet gezien wordt als ‘geloof in’ maar als een levensoriëntatie die verschil maakt in het dagelijks leven.
Bijna altijd is dat een Pinksterchristendom, waarin Gods Geest mensen bezielt. Het is een blij en aanstekelijk geloof met een totaal gebrek aan interesse in de geloofsvragen (Jezus, God of mens; letterlijke Opstanding; is de Bijbel van a tot z waar?) waarmee de kerken hier zich aftobben.
Het bloeit in het arme Zuiden, maar hier en daar ook in Europa en de Verenigde Staten. Met de cijfers in de hand is Cox uitgesproken optimistisch over dit christendom. Daartegenover ziet hij nauwelijks toekomst voor kerken die blijven steken in de tweede periode van dogma’s en regels.
Geloof moet verschil maken. Zo was het al in Cox’ The Secular City, waar christenen kozen voor een leven in vrijheid. De optimistische verwachting die de moderne stad ziet als de natuurlijke bedding voor dat christendom is weg. Maar het vertrouwen in de kracht tot verandering als kern van de christelijke boodschap is bij Cox gebleven. Mooi is dat!
Jan Greven
Jan Greven, oud hoofdredacteur van Trouw, schreef voor de editie van dat dagblad van 26 juli 2011 bovenstaande bespreking van de boeken van Harvey Cox: The Secular City, A celebration of its liberties and an invitation to its discipline, The Macmillan Company, New York. 1965 en The Future of Faith, HarperCollins, 2009. $15,99.
Hij is sinds 1 september 2011 niet meer columnist bij Trouw maar gaat wel door met zijn boekbesprekingen, nu op zijn eigen website www.jangreven.nl.
Reactie plaatsen
Reglement
- Alle reacties worden vóór publicatie door de redactie beoordeeld. Wij behouden ons het recht voor reacties te weigeren of in te korten zonder opgaaf van redenen.
- Een inzending mag maximaal 1000 tekens bevatten en moet goed leesbaar zijn.
- Lees andere inzendingen zodat u in uw reactie niet in herhaling vervalt maar nieuwe argumenten geeft. De reactie moet inhoudelijk zijn en iets waardevols toevoegen aan het artikel. Dus bijvoorbeeld geen agressief taalgebruik.
