12/10/09
Ellen van Wolde en het scheppen van God
De Nijmeegse exegete Ellen van Wolde heeft tot in het buitenland opzien gebaard met haar these dat God niet de Schepper is. Wat is er aan de hand? De grote Claus Westermann heeft al zo'n veertig jaar geleden betoogd dat de bijbel de notie van scheppen uit het niets niet kent. Deze notie is simpelweg te filosofisch voor het Hebreeuwse discours. Vandaar dat de notie van een oerbaaierd (tohoe wabohoe) waar in God orde aan brengt door te scheiden (<bara) bepalend is voor Genesis. Daarnaast wordt verteld dat God maakt (<’asah) en zelfs dat God als een pottenbakker formeert (<jatsar), dit met name in het tweede scheppingsbericht. Ook daarin wordt een voorafgaande materie verondersteld. Als tweedejaars theologiestudenten hadden wij er helemaal geen moeite mee aan te nemen dat de bijbelverteller de abstracte notie van ex nihilo niet als zodanig kende. Het ging om ordenen van de baaierd, zoals ook de theoloog Noordmans al wist. Het bijbelverhaal gaat immers uit van het croyable disponible, het aanwezig cultureel en religieus verstaan van waaruit de schepping verstaan kan worden. Overigens is het in de bijbel alleen God aan wie het werkwoord bara toegeschreven wordt, niet aan de mens. Voor ‘scheiden’ kent de bijbel nog weer een ander werkwoord. Hoe dan ook, de latere filosofische reflectie kan aan het handelen van God in Genesis de creatio ex nihilo (schepping uit het niets) verbinden als ook het vraagstuk van het begin van de tijd, waaraan de bijbel ook al geen speculatie wijdt.
Het is een merkwaardige vorm van biblicisme van Van Wolde dat zij meent dat al die latere reflectie (die wel degelijk iets van het scheppingsverhaal onthult), in de tekst als zodanig aanwezig moet zijn. Overigens betekent ex nihilo niet zozeer dat er niets was, maar dat de schepping het resultaat is van Gods vrije liefde, niet gebonden aan gedetermineerdheid van vooraf gegeven materie, maar daarmee ook niet-noodzakelijk. Ons bestaan is gratuit, geen wetmatige noodzaak, en daarom genade. Van Wolde heeft de publiciteit gehaald, dat is zeker, maar of ze de mensen ook dieper in het mysterie van de bijbel heeft ingevoerd valt te betwijfelen.
Marcel Poorthuis
Dr. Marcel Poorthuis is Coördinator Relatie Jodendom Christendom aan de Faculteit Katholieke Theologie te Utrecht (Universiteit van Tilburg).
Reacties
De opzienbarende ontdekking van Ellen van Wolde dat God in de eerste zin van de bijbel niet als Schepper genoemd wordt, maar alleen als Scheider, doet niets af aan het feit, dat Hij of Zij niet alleen hemel en aarde gescheiden heeft, maar ook geschapen. Over de manier waarop heeft Darwin bijna 200 jaar geleden al een tipje van de sluier opgelicht: door evolutie. Zelf denk ik, dat God nog altijd scheppend bezig is en dat wij mensen, ook ontstaan door evolutie, Hem of Haar daarbij een handje mogen helpen. Als mevrouw Ten Wolde daarover eens gaat nadenken kan ze misschien iets wezenlijks toevoegen aan de Theologie!
Loek Mostertman - Hintham
Genesis heeft twee prachtige scheppingsverhalen. Het zijn twee oude 'beginverhalen'(zoals je toen ook 'geboorteverhalen' had). Het lijkt of ze over het begin van de wereld (van een mensenleven) gaan. In feite maken ze duidelijk wat de betekenis van onze werkelijkheid nu (van het opvallende mensenleven) is. Kern van het door joodse priesters bewerkte Babylonische verhaal is, dat onze werkelijkheid niet (zoals in Babylon) beheerst wordt door (af)goden, maar in handen gegeven is van man-vrouw (Gen 1). Kern van het oude joodse nomadenverhaal is dat Adam-van-rode-vruchtbare klei ook los-rul-woestijnzand kan worden (Gen 2-3). Latere theologische constructies, die er toch vaak van uitgingen, dat scheppingsverhalen over het begin van de wereld gaan - hoe knap en mooi ook bedacht - hebben, zeker weer voor onze manier van denken, niet de kracht van die oude verhalen! Onderschat verhalen niet! Vergelijk(combineer) ze ook niet te makkelijk met de veel moeizamere theologische denkconstructies!
Joost Tibosch Sr - Valkenswaard
Reactie plaatsen
Reglement
- Alle reacties worden vóór publicatie door de redactie beoordeeld. Wij behouden ons het recht voor reacties te weigeren of in te korten zonder opgaaf van redenen.
- Een inzending mag maximaal 1000 tekens bevatten en moet goed leesbaar zijn.
- Lees andere inzendingen zodat u in uw reactie niet in herhaling vervalt maar nieuwe argumenten geeft. De reactie moet inhoudelijk zijn en iets waardevols toevoegen aan het artikel. Dus bijvoorbeeld geen agressief taalgebruik.
