20/7/11
In Memoriam Catharina Halkes
Catharina Halkes, Tine Halkes, of gewoon Tine. Voor velen een naam, een vrouw, een leven. En wat voor een vrouw en wat voor een leven. Jarenlang onvermoeibaar voortrekster op het terrein van vrouwen en kerk en feministische theologie. Via – onder meer – het voorzitterschap van het Bredase Katholiek Vrouwengilde, het Katholiek Vrouwendispuut en de nodige Werkgroepen Vrouw en Kerk, al dan niet in oecumenisch en internationaal verband, bracht ze haar inzichten over de zo noodzakelijke en hoognodige veranderingen in de kerken naar voren, gevraagd en vermoedelijk vooral ook ongevraagd. Al in 1964 verscheen hierover haar ‘Storm na de stilte', over de plaats van de vrouw in de kerk. Geleidelijk aan werd haar duidelijk dat niet enkel de kerken, maar ook de theologie fundamenteel diende te veranderen. In 1974 introduceerde zij – toen zelf al boven de 50 – de feministische theologie binnen de academische wereld in Nederland. Ze maakte van de uitbouw van dit vakgebied zowel aan de Nijmeegse faculteit als nationaal en internationaal haar verdere levenswerk. Deze inspanningen werden beloond en bekroond met een eredoctoraat van Yale, en uiteindelijk ook met haar benoeming op de leerstoel Feminisme en Christendom in 1983.
Ze stond in 1976 met Fokkelien van Dijk aan de wieg van het huidige IWFT (Expertisenetwerk gender en religie); ze was medeoprichtster van het Oecumenisch Forum van Europese Christen Vrouwen; was betrokken bij de oprichting van de European Society for Women in Theological Research. Ze gaf colleges, ontelbaar veel lezingen in binnen- en buitenland, schreef artikelen en boeken en was netwerkster pur sang, lang voordat het woord bestond. En dat alles in Tine's geheel eigen stijl, met de haar geheel eigen waardigheid.
Haar emeritaat in 1986 was eigenlijk te vroeg, zo op het hoogtepunt van haar feministisch-theologische carrière. Maar ook daarna bleef Tine betrokken en actief. Ze bleef lezingen geven, publiceren en haar uitgebreide netwerk zeer intensief onderhouden.
Emancipatie was haar drijfveer, gerechtigheid het doel en haar basis werd gevormd door een over de jaren heen transformerend, maar desalniettemin onwankelbaar Godsgeloof. Tomeloze energie, humor, hartelijke betrokkenheid, warmte en trouw, intelligent, creatief, vastberaden en doortastend, zo kenden we haar.
Tine Halkes was voor velen jarenlang het gezicht van feministisch-theologisch Nederland. Dat vreemde, volgens sommigen enge en gevaarlijke terrein, want emancipatie en geloof konden immers niet samen gaan. Dat quasi ongerijmde leidde bij Tine tot een creatief en fundamenteel her-denken, her-beelden en op nieuwe wijze vieren van de vanzelfsprekende, verstarde en patriarchale christelijke traditie. Ze riep daarmee hoon, woede en ergernis op. Voor de een te kerkelijk en keurig, voor de ander te radicaal en heterodox, voor ontelbaar velen echter iemand die hen de ogen opende, voor wie ze in woord, daad en als persoon ankerpunt, leidsvrouw, en inspiratiebron was. Ook uit reacties de laatste dagen bleek me weer dat Tine veel vrouwen en mannen in beweging heeft gezet en levens voorgoed veranderde: zowel in intellectueel als in spiritueel opzicht. In onze tijd is een dergelijke invloed vaak nog moeilijk voorstelbaar. Misschien was ook dát een kenmerk van dat maatschappelijk, kerkelijk, en ook theologisch turbulente tijdperk vol vernieuwende veranderingen in de tweede helft van de vorige eeuw. In Tine's werk en persoon kwamen veel van deze vernieuwende impulsen op unieke wijze samen. Want ze pasten haar, deze ontwikkelingen; ze boden haar een kader en uitdaging om haar engagement, haar inzichten en creativiteit te ontwikkelen: prominent, pionerend, en grenzen verleggend.
Tine's theologie raakte velen in hoofd en hart, vanwege haar kritische kracht en haar tegelijkertijd niet aflatende creatieve trouw aan de kerk die haar ondanks alles zo dierbaar bleef. Haar centrale thema's, God en mens, schepping en natuur, Maria en niet te vergeten de Heilige Geest, waren geworteld in Schrift en traditie en ze verkenden daarin andere wegen. Ik denk dat het Tine's grootste kracht en verdienste was ze dat daardoor een nieuw perspectief bood. Ze zette een intellectueel en spiritueel spoor uit dat niet alleen haar generatiegenoten maar ook degenen die na haar kwamen, een ruimte bood een eigen theologische en religieuze weg te gaan. Dat we die ruimte ook heel vanzelfsprekend namen vond ze niet altijd gemakkelijk, maar haar vriendschap, betrokkenheid en wijsheid, waren er niet minder om.
Tine zei eens: “God is inderdaad liefde, een netwerk van relaties waarin we bewegen, leven en zijn”. Het is een variatie op Handelingen 17, het eerste deel van vers 28. Misschien wel de enige Bijbeltekst waar zo ongeveer iedereen in dat uiterst diverse veld van feministische theologie, wel eens naar verwijst. Laat me vanuit het vertrouwen in deze God eindigen met een toevoeging aan Tine's tekst: God is liefde, een netwerk van relaties waarin we bewegen, leven en zijn, waarin we sterven en mogen opstaan.
Maaike de Haardt
Dr. Maaike de Haardt is hoogleraar empirische wetenschappen (met de leeropdracht Religie en gender vanwege de Stg. Catharina Halkes/Unie NKV) aan de Radboud Universiteit Nijmegen. Bovenstaand portret vanuit de vrouw- en geloofbeweging en de feministische theologie sprak zij uit tijdens de uitvaart van Catharina Halkes op 27 april 2011.
Over Tine Halkes: Op 21 april 2011 is overleden em. prof. dr. C.J.M. Halkes, van 1983 tot 1985 bijzonder hoogleraar feminisme en christendom aan de Faculteit der Theologie van de Radboud Universiteit Nijmegen. Sinds 1976 was Tine Halkes, als universitair hoofddocent, betrokken bij het project ‘feminisme en christendom'. Vervolgens ontving zij vanwege de Stichting Nijmeegs Universiteitsfonds een bijzondere leeropdracht. Na haar emeritaat bleef zij op de achtergrond nog vele jaren nauw bij de activiteiten van de bijzondere leerstoel betrokken. Bij de viering van haar negentigste verjaardag in 2010 mocht blijken hoe zeer Tine Halkes in binnen- en buitenland werd en wordt gewaardeerd als pionier van de feministische theologie. De faculteit zal haar met respect en dank in herinnering houden.
Reactie plaatsen
Reglement
- Alle reacties worden vóór publicatie door de redactie beoordeeld. Wij behouden ons het recht voor reacties te weigeren of in te korten zonder opgaaf van redenen.
- Een inzending mag maximaal 1000 tekens bevatten en moet goed leesbaar zijn.
- Lees andere inzendingen zodat u in uw reactie niet in herhaling vervalt maar nieuwe argumenten geeft. De reactie moet inhoudelijk zijn en iets waardevols toevoegen aan het artikel. Dus bijvoorbeeld geen agressief taalgebruik.
