3/7/09
God en de Verlichting horen bij elkaar
Religie en verlichting worden vaak gezien als onverzoenlijke tegenstellingen. Geloof en rede, kerk en wetenschap botsen op elkaar. De Vlaamse polemoloog en filosoof Mark Heirman (geboren 1947) pleit in zijn nieuwste boek voor een gelovige verlichting en een verlicht geloof. Want religie en rede zijn tot elkaar veroordeeld.
Zogenaamde ‘verlichters’ als Herman Philipse proclameren dat geloof in god of goden onverenigbaar is met de wetenschap. Ze maken een karikatuur van kerk en godsdienst en voeren de pretentie van de ware redelijkheid. Er is weinig verschil met religieuze fundamentalisten die eigen gelijk ook heftig beamen.
Een wereld van priesters, boeren en krijgers werd eens door het christendom gekerstend, maar niet veranderd, zegt Heirman. Er ontstond een verbond van adel en clerus dat erop gericht was de bestaande orde te handhaven. Ze verdedigden niet het evangelie, maar de gewijde orde. De grootste ontsporing van de kerk is dat men de diaconie heeft ingeruild voor de hiërarchie. Zo heeft de kerk gefaald ten opzichte van de verlichting. Het monotheïsme had andere mogelijkheden in zich, want het had een verband met individualisme en vrijheid. De ontgoddelijking en onttovering van de wereld is geen bedreiging, maar een bevrijding, een kans om de uitgangspunten grondig te vernieuwen. Dat is niet gebeurd. Pas na de Tweede Wereldoorlog hebben de kerken de vruchten van de Verlichting aanvaard voor de samenleving, maar ook toen nog niet voor de kerk. Dat geldt met name voor de rooms-katholieke kerk, die tot nu toe vijandig staat tegenover individuele vrijheid en democratie.
Er is ook geen enkele reden om de Verlichting te verheerlijken. Ook zij heeft gefaald. De oorspronkelijke idealen van de Verlichting zijn besmeurd door het revolutionaire geweld. Radicale verlichters hadden geen beter verweer tegen de terreur van geloof en kerk dan een even bloedige vervolging. Een groot deel van de Franse clerus vond de dood in de tijd van de Verlichting. Er vielen ook slachtoffers in eigen gelederen. Altijd weer, kijk maar naar de Sovjet-Unie, verteert de revolutie haar eigen kinderen. Geweldenaars zijn gedoemd om te vernietigen wat ze zo gedreven nastreven.
Het postmodernisme kondigt tegenwoordig het einde van de grote verhalen aan. Het modernisme wordt daarbij als afgedaan beschouwd. Vergeten wordt dat er in de twintigste eeuw in Europa nauwelijks filosofen waren die de Verlichting verdedigden. Verraad, noemt Heirman dat in zijn pleidooi voor de moderniteit. Hij wil God en de Verlichting redden uit de greep van het postmodernisme. God komt bij hem ter sprake als kracht van de vrijheid, die de wereld geschapen heeft en elke dag herschept en ten goede keert. De wereld van onwrikbare zekerheden bestaat niet. Iedere generatie schept haar eigen traditie. Religie is er om de uniciteit van ieder mens te benadrukken. “Wat en wie ik ben, is nooit eerder iemand geweest’. Gedegen kerk- en religiekritiek: een verademing om te lezen.
Harry Zeldenrust
Harry Zeldenrust is theoloog en vredesactivist. Bovenstaande tekst is de recensie die hij schreef in VolZin van 17 april 2009 over het boek van Mark Heirman: God is niet dood, Over religie en verlichting, Ten Have, 160 blz., € 16,95.
Reacties
Momenteel ben ik bezig, zij het op persoonlijke wijze, mijn eigen huidige 'geloof' te onderzoeken en te beschrijven, zijnde voorheen tot 1973 katholiek piester en franciscaan. De laatste tijd kom ik terecht bij twee theologen: de bekende 'cultuur-theoloog' Eric Borgman en de Ameerikaanse 'milieu-theoloog' Thomas Berry. Beiden hebben een andere invalshoek in hetzelfde: christelijke religieuciteit in een nieuwe cultuur. Beiden beschouwen de traditionele (religieuze) cultuur als verleden tijd. Borgman bestudeert met name de nieuwe religieuze praktijk in een vrij en persoonlijk geloof; Berry, een pater passionist, (hij stierf 1 juni j.l. op 95 jarige leeftijd) is in de V.S. zeer bekend om zijn historisch-religieuze studies die leiden tot een nieuwe beweging ten behoeve van de wereldcrisis, zeer reëel en goed gegrondvest. Dit boek van Heirman lijkt een volgende bijdrage vanuit weer een gezichtshoek! In de Dominicuskerk klinken met name van Piet van Hoof dezelfde soort van ideeën. Geeft goede moed.
Willem Alting von Geusau - Boxtel
Reactie plaatsen
Reglement
- Alle reacties worden vóór publicatie door de redactie beoordeeld. Wij behouden ons het recht voor reacties te weigeren of in te korten zonder opgaaf van redenen.
- Een inzending mag maximaal 1000 tekens bevatten en moet goed leesbaar zijn.
- Lees andere inzendingen zodat u in uw reactie niet in herhaling vervalt maar nieuwe argumenten geeft. De reactie moet inhoudelijk zijn en iets waardevols toevoegen aan het artikel. Dus bijvoorbeeld geen agressief taalgebruik.
