21/3/10
Veroordeling van homoseksualiteit berust niet op kennis maar op machtspositie
Bisschop Hurkmans van Den Bosch heeft naar aanleiding van de protestactie van homoseksuelen tegen het besluit van een Brabantse pastoor om homoseksuelen de hostie te weigeren, besloten afgelopen zondag in de Sint Jan in Den Bosch geen hosties uit te delen.
Terwijl Geert Wilders zich mateloos opwindt over de gruwelijkheden die in naam van de islam begaan of gepredikt worden, voltrekt zich in katholiek Nederland dus een soortgelijke terreur – overigens voor de zoveelste keer. Progressieve katholieken zullen zeggen dat dat allemaal niets met echt katholicisme te maken heeft maar met deze toevallige conservatieve bisschop of met dit tijdsgewricht waarin de Rooms Katholieke kerk onder leiding van paus Benedictus helaas weer terug lijkt te willen gaan naar oude, vervlogen tijden. Toen ik theologie studeerde, achtte de theologie zich qua kennis vaak superieur aan de kerk van Rome. Maar wat heb je aan die superioriteit wanneer de ander machtiger is en al decennia lang akelig succesvol blijkt in het afwijzen van vooruitstrevende gedachten, het veroordelen van kritische theologen en het krenken van hele groepen mensen?
Antoine Bodar – door de media herhaaldelijk ‘de bekendste Nederlandse katholieke priester’ genoemd – laat de laatste tijd niet na om te vermelden dat wat hem betreft de toekomst aan de orthodoxie is en dat protestbewegingen als de achtmei beweging gelukkig hun tijd gehad hebben. Het lijkt er inderdaad sterk op dat hij gelijk heeft. De georganiseerde groep van kritische katholieken is enorm vergrijsd en als beweging zo ongeveer ter ziele. Het protest lijkt verstomd.
Niet alleen in en over de katholieke kerk, ook daarbuiten rukken cynisme en het verlies van geloof in de macht van het laten horen van je stem op. Men lijkt moe gestreden. Ook in het onderwijs, de zorg en de politiek kun je op de werkvloer vaak het geluid horen dat ‘het nu eenmaal zo is’ (de marktwerking in de zorg, de elkaar in snel tempo opvolgende onderwijsvernieuwingen, de onwaarachtigheid en leugenachtigheid in de politiek enzovoort) en dat het helemaal geen zin heeft om je daartegen te verzetten.
Een beroemde uitspraak in de theologie luidt dat Jezus, zou hij nu terugkeren op aarde, zich rot zou schrikken wanneer hij zou zien dat de impact van zijn handelen de RK kerk tot gevolg heeft gehad. En lang geleden al en herhaaldelijk weer heeft de bijbelwetenschap aangetoond dat Jezus niet alleen geen kerk gesticht en gewild heeft, maar waarschijnlijk niet eens een nieuwe religieuze beweging heeft willen stichten. Dat hij naar alle waarschijnlijkheid ‘slechts’ zijn eigen Jodendom heeft willen revitaliseren en van haar starheden heeft willen ontdoen.
En nu zitten we in de 21e eeuw nog steeds opgescheept met een star instituut kerk dat verdeelt en heerst, dat meent te kunnen bepalen wat liefde is en wat niet, dat in wil grijpen in de hoofden en harten (en soms het seksleven) van mensen, dat echtscheiding verbiedt, ‘homoseksuele daden’, euthanasie, abortus, condoomgebruik en ga zo maar door.
Godsdienstwetenschappers hebben de laatste decennia overtuigend aangetoond dat het nieuwe testament het eindresultaat is van een hevige strijd, toen, om wie de macht heeft om te zeggen wat Jezus voor iemand was. Veel eigenschappen van Jezus hebben het in die censuur verloren. Kortom: een verdeel- en heerspolitiek is ook religie niet vreemd. Maar dat ze ook in onze eeuw onverminderd doorgaat, is onverkwikkelijk.
Kennis alleen volstaat blijkbaar niet om de RK Kerk ervan te doordringen dat ze fout zit met haar veroordeling en verachting van bevolkingsgroepen, opvattingen en leefwijzen. Theologische of exegetische kennis blijkt machteloos wanneer het gaat om de ombuiging van de koers van de RK Kerk. Waar het op aankomt, is dat theologen en gelovigen hun individuele verantwoordelijkheid erkennen voor de kennis die ze hebben, dat ze zich weer realiseren dat kennis, net zoals adel, verplicht. Maar er is nog iets anders nodig. Een gezamenlijk commitment, de afspraak met elkaar dat we onze dialogen op kennis moeten bouwen en niet op machtsposities (of het verlangen naar macht) en op eenmaal ingenomen standpunten.
Dàt de RK kerk er in veel opzichten naast zit, is voor velen overduidelijk en kan met veel goed gefundeerde, ‘wetenschappelijke’ kennis ook geschraagd worden. Maar het lijkt erop alsof de Kerk – maar ook voor veel andere instituties in onze samenleving geldt dat – helemaal niet zit te wachten op kennis. Alsof eenmaal gekozen standpunten, eenmaal ingeslagen wegen en de daarmee verbonden maatschappelijke posities belangrijker zijn dan welke kennis ook. Zo gaat Balkenende er zelfs prat op dat hij zich door niets, door geen enkele nieuwe kennis van zijn stuk laat brengen. Dat dat vandaag de dag loont, blijkt uit het feit dat het CDA hem weer tot lijsttrekker heeft gekozen. Het CDA leeft in de misvatting dat dat de betekenis is van ‘karakter hebben’.
Maar kennis zou ons juist, hoe moeilijk en pijnlijk dat vaak ook is, ons van ons kleine, naargeestige denken over onszelf moeten kunnen bevrijden en moeten doen groeien. Het lijkt er daarentegen sterk op dat we de devaluatie van kennis meemaken: het op massale schaal misbruiken ervan ten behoeve van eigen individuele of groepsbelangen. Veel van wat er in onze samenleving gebeurt, wordt door deze omkering van prioriteiten verklaard.
Religies hebben het daar al heel lang moeilijk mee, met het ondergeschikt maken van hun positie aan nieuwe kennis. Maar niemand kan het zich permitteren geloof op te vatten als een ooit, lang geleden ingenomen en vastgelegde positie. Zo gebeurt het dat de RK Kerk tegen alle goede, op kennis gebaseerde, argumenten in vast blijft houden aan haar dwalingen, vanuit de veronderstelling dat het bij geloof hoort dat men vaak tegen de stroom in moet zwemmen. Hopelijk kan onze samenleving leren van die eeuwenoude koppigheid van religies en van hun moeite om zich open te stellen voor nieuwe kennis.
Rob Plum
Dr. Rob Plum is theoloog en filosoof; hij is geestelijk verzorger bij de GGZ Oost-Brabant. Bovenstaande tekst werd in verkorte versie ook in Trouw gepubliceerd.
Reactie plaatsen
Reglement
- Alle reacties worden vóór publicatie door de redactie beoordeeld. Wij behouden ons het recht voor reacties te weigeren of in te korten zonder opgaaf van redenen.
- Een inzending mag maximaal 1000 tekens bevatten en moet goed leesbaar zijn.
- Lees andere inzendingen zodat u in uw reactie niet in herhaling vervalt maar nieuwe argumenten geeft. De reactie moet inhoudelijk zijn en iets waardevols toevoegen aan het artikel. Dus bijvoorbeeld geen agressief taalgebruik.
