De kardinaal solt met vergiffenis

From hero to zero. Is dat het lot van kardinaal Danneels? Lang was hij een held. Hij communiceerde vlot en hanteerde een taal die iedereen begreep. Nederland keek jaloers naar ons. Zo een kerkleider hadden zij niet. Iemand die de polarisatie wist te vermijden en niet zonder enige zin voor humor verzoenende taal sprak, een bruggenbouwer tussen Rome en de provincie.

Natuurlijk is de kardinaal verbaal erg goed. In lichtvoetige amusementsprogramma’s geeft hij de indruk de tijdsgeest perfect aan te voelen. En ook als het ernst is, scoort hij. Edoch, ten diepste blijft Danneels een traditionele kerkleider, zich bedienend van de typische strategieën die de kerk in West-Europa op de rand van de afgrond hebben gebracht.

Ik zeg dit zeer ongaarne. Wat nu gebeurt, heb ik gedurende een kwart eeuw voorspeld en beschreven. Spreiding van machten, behoorlijke interne procedures, mensenrechten in de kerk hadden soelaas kunnen brengen. Niet dus, en de gevolgen zijn verwoestend. Toch vind ik het verschrikkelijk – uit liefde voor die verdomde kerk die ik niet in de steek laat – vandaag gelijk te halen.

Wat valt op in het gesprek tussen de kardinaal en het slachtoffer van Roger Vangheluwe? De stijl na­tuurlijk. “Zet u, zeg ne keer”. In die begroeting schuilt paternalisme dat zeer intimiderend werkt. Met die woorden begin je een ondervra­ging, doch torpedeer je een gesprek. Zo ging dat, vroeger, toen het gesprek met een bis­schop nooit een gesprek van mens tot mens, een gesprek tussen gelijken was. De vreselijk­ste woorden gaan niet altijd over de grond van de zaak,  ze kunnen in een begroeting zitten.

Maar er zijn ook twee andere, typisch kerke­lijke tics die naar voren treden, namelijk de manier van onderhandelen en het misbruik van het begrip vergiffenis.

Eerst de kerk, dan het kind

De kardinaal probeert heel duidelijk zijn slag thuis te halen. Vangheluwe moet nog een jaar aanblijven waarna hij eervol het emeritaat kan aanvatten. Pas d’histoire. Geen commotie. De kerk gaat er­van uit dat de waarheid moet wijken voor het vermijden van het scandalum. Thomas van Aquino schreef al dat alles wat de gelovigen spiritueel aan het wankelen brengt, vermeden moet worden. Een bisschop die er dertien jaar lang pedofiele betrekkingen op nahoudt, hoort daar ongetwijfeld bij. Het individuele belang, ook dat van slachtoffers, zwicht voor het algemene belang. De transcriptie laat duidelijk zien hoe diep kardinaal Danneels van deze gedachte is doordrongen. Hij heeft geen oog voor het slachtoffer, neemt nauwelijks notitie van diens gevoelens en wonden, gericht als hij is op een zogenaamd hoger belang. De kerk als instituut primeert op haar leden. Een afschuwelijke misvatting die tot hypocrisie leidt en de positie van de kerk ondergraaft tot zij instort. Want wat is erger dan pedofilie? Pedofilie die wordt toegedekt. Omdat ze dat niet tijdig inzag, gaat de rooms-katholieke kerk vandaag door de woestijn.

Vergiffenis

Hoe dan ook, door het uitgangspunt dat de kardinaal hanteert is een echt gesprek onmo­gelijk. Het vergelijk waarop Danneels probeert aan te sturen, is er geen. Een compromis kan alleen wanneer iemand zich bedrogen voelt of bedrogen wordt. De waarde van het compro­mis evalueer je niet wanneer het wordt gesloten, maar pakweg tien jaar later, wanneer je er­op terugblikt. Kardinaal Danneels zoekt geen compromis. Hij mikt op de vergiffenis. Die moet er komen. Daar stuurt de kerkvorst reso­luut op aan.

Tijdens het gesprek ontstaat even een tragikomisch misverstand, wanneer Danneels zich tot het slachtoffer richt. “Och ja... Ge kunt ook vergiffenis vragen, hé, en uw schuld bekennen.” Het slachtoffer kan zijn oren niet geloven. Waarom zou hij in godsnaam schuld moe­ten bekennen, hij, het slachtoffer, en niet de dader, de Brugse bisschop Roger Vangheluwe? Maar zo bedoelt Danneels het duidelijk niet. Zijn koele stijl getrouw, spreekt hij in algemene­ termen. Wanneer hij ’ge’ zegt, bedoelt hij ei­genlijk ’men’. Men kan ook vergiffenis vragen. Men, de mens, iedereen. Toch: dit misverstand levert een pijnlijk, tenenkrullend moment tijdens het gesprek op.

Voor alle duidelijkheid, ook Danneels vindt dat het niet het slachtoffer, maar Vangheluwe is die vergiffenis moet vragen. Nadat hij zijn spijt heeft betuigd, wat Danneels als een moeilijke opgave voor zijn collega-bisschop ziet. Een moeilijke opgave? Paris vaut bien une messe. Spijt betuigen en wegkomen. Vreselijk dat kardi­naal Danneels niet beseft dat iemand die een vijfjarig kind misbruikte niet langer bisschop kan blijven.

Manier van onderhandeling

Er is meer; zie hier mijn tweede punt. De kar­dinaal gebruikt de vergiffenis instrumenteel. Hij ziet ze niet als een betuiging van spijt maar als een middel om goedkoop weg te komen. Vangheluwe verontschuldigt zich, kruipt door het slof, smeekt om vergiffenis, en klaar is Kees. Dat is natuurlijk pervers. Niet het vragen van vergiffenis zelf, wat een prachtige techniek blijft om het leven na een misstap weer draaglijk te maken, het alternatief is een we­reld vol wraakzucht en rancune, je mag er niet aan denken. Maar er is geen vergiffenis zonder berouw, en dat laatste kon alleen blijken uit het ontslag van Vangheluwe. Iemand die meent dat hij bisschop kan blijven na seksueel misbruik van een vijfjarige, heeft geen oprecht berouw en komt dus niet in aanmerking voor vergiffenis. Kortom, ik betreur dat Danneels het prachtige concept vergiffenis misbruikt om dubieuze kerkpolitieke doelstellingen te realiseren. In die zin bezegelen de tapes van het faillissement van de oude binnenkerkelijke cultuur. Het instituut primeert op de mens, de schijn op de werkelijkheid, het prestige van de leider op het leed van het slachtoffer, het praktische gebruik van religieuze concepten op hun diepere inhoudelijke betekenis.

Kardinaal Danneels, die ik als mens weiger te veroordelen, is een exponent van dat aloude systeem. Hoe drukkend dat kan zijn, hebben velen van ons ondervonden. De kardinaal is een briljant man, maar hij was niet sterk genoeg om tegen de stroom, een stroom van eeuwen, op te roeien. Of misschien zelfs niet verstandig genoeg, ondanks zijn eruditie.

Maandagavond discussieerde ik over dit onderwerp met journalist Marc Reynebeau, die de tapes voor De Standaard diepgaand analyseerde, aan de ingang van de Gentse Handelsbeurs. Is Danneels slecht, of schort het bij hem aan in­zicht? Wij dachten allebei het tweede. De binnenkerkelijke cultuur van eeuwen woog zo loodzwaar, dat ze zijn blik vernauwde, waar­door hij zich tijdens het gesprek in alle mogelijke bochten wrong, maar vergat wat de enige acceptabele oplossing was: het onmiddellijke ontslag van Vangheluwe. Want al bezat Dan­neels kerkjuridisch geen macht over Vangheluwe, niet als aartsbisschop en uiteraard niet als gepensioneerd aartsbisschop, over moreel gezag beschikte hij wel. Anders had Vanghelu­we de kardinaal nooit verzocht om met het slachtoffer te praten. Danneels had Vanghelu­we perfect onder druk kunnen zetten om per direct af te treden. Deze gedachte kwam bij de kardinaal niet op. Zo ontwikkelde hij een blinde vlek voor het evidente.

Het is verschrikkelijk dat de schitterende christelijke boodschap van Danneels’ aanpak mee het slachtoffer wordt. Tijdens een radio-interview kreeg ik te horen dat katholiek zijn wel erg gemakkelijk is. Je leeft er maar op los, vrijheid blijheid. daarna vraag je langs je neus weg vergiffenis, en ga je over tot de orde van de dag. Kortom, de kerk tast God aan. God. Die is in de ogen van vele Vlamingen vaak zelf een hy­pocriet, als hij al geen pedofiel is. Tragisch eigenlijk: de kerk is van haar voetstuk getuimeld, maar wordt tegelijk bijzonder ernstig genomen. Want zij pakt God van de mensen af, omdat die de kerk blijven zien als een instelling die exclusieve rechten op het opperwezen bezit.

Toch nog dit. Ik vind het, welke de feiten ook mogen zijn, niet fijn dat vertrouwelijke gesprekken op tape worden opgenomen. Het vertrouwelijke gesprek biedt vrijheid, aanvaardt lichte ontsporingen, laat ruimte voor twijfel, aarzeling, kwetsbaarheid. Als overal waar wij het woord voeren een toestel kan staan dat onze vergissingen voor het nageslacht vastlegt, is er geen enkel verschil meer tussen het vertrouwelijke gesprek en de officiële toespraak. Bij die gedachte huiver ik. Dat is niet het soort sa­menleving waar Ik naar uitkijk. En neen, ik probeer kardinaal Danneels niet goed te praten. Wie dat beweert, heeft alleen de laatste alinea gelezen.

Rik Torfs

Rik Torfs is senator en hoogleraar kerkelijk recht aan de Katholieke Universiteit Leuven. Deze bijdrage in het Letter en Geestkatern van Trouw van 4 september 2010 is een uitgewerkte versie van een artikel dat eerder verscheen in het Belgisch dagblad De Standaard.

Reglement

• Alle reacties worden vóór publicatie door de redactie beoordeeld. Wij behouden ons het recht voor reacties te weigeren of in te korten zonder opgaaf van redenen.
• Een inzending mag maximaal 1000 tekens bevatten en moet goed leesbaar zijn.
• Lees andere inzendingen zodat u in uw reactie niet in herhaling vervalt maar nieuwe argumenten geeft. De reactie moet inhoudelijk zijn en iets waardevols toevoegen aan het artikel. Dus bijvoorbeeld geen agressief taalgebruik.

Naam
E-mailadres
Plaats
Uw reactie		Gebruik maximaal 1000 tekens. U hebt nog 1000 tekens tekens.
Captcha

Terug naar "Menselijke seksualiteit" | Naar boven