22/6/12
Weggejorist!
Een vriendelijke jongen die meestal op zichzelf was. Zo omschrijven mensen de Alphenaar die op 9 april 2011 het leven van zeven mensen beroofde. Tristan nam op die zaterdagochtend een besluit dat diepe wonden veroorzaakt bij de slachtoffers, nabestaanden, bewoners van Alphen, het Nederlandse volk en de ouders van de dader. De ravage is groot, voor het verdriet zijn geen woorden. Niet alleen de (families van de) slachtoffers van Tristan zijn onherstelbaar beschadigd, ook alle eerdere slachtoffers van zinloos geweld staan sinds die zaterdagochtend weer met al hun pijn bij de dierbaren die ze moesten afstaan. De afgelopen maanden is uitgebreid onderzocht naar de beweegredenen van de dader. Diverse hypotheses werden maandagmorgen gepresenteerd als de cocktail die de stoppen liet doorslaan bij Tristan. Maar waaruit bestaat die cocktail nu eigenlijk echt? Psychologische experimenten uit het verleden leggen misschien wel heel eenvoudig de belangrijkste beweegreden bloot die tot de cocktails van destructiviteit leidt. Bijna alle vreselijk destructieve daden in de geschiedenis van de mens worden namelijk gevoed door het heftige verlangen betekenisvol te zijn in verbinding met andere betekenisvolle mensen. Als mensen dat betekenisvolle leven niet kunnen vinden, er niet bij horen, verlangen ze naar de dood. Van zichzelf, maar ook van anderen. Zombardo’s Stanford Prison Experiment, inmiddels veertig jaar geleden uitgevoerd (omschreven in zijn indrukwekkende boekwerk ‘Het Lucifer Effect’), legde de monsterlijke kant van de (gezonde) mens pijnlijk vast. Om erbij te horen en te overleven, is elk mens in staat om tot een monster te verworden. Tristan gedroeg zich drie maanden geleden als een monster. Maar in dat monster, ging een gezonde mens – in ernstige geestelijke nood - schuil. Een mens dat hunkerde naar een leven vol verbinding, maar in alle eenzaamheid tot een destructief besluit kwam…
Alphen aan den Rijn. 6 slachtoffers? Of toch 7? Is de dader nu ook een slachtoffer? De kranten dachten er verschillend over en kopten met ‘6’ of ‘7’. Die twijfel bracht me in de war. Er zijn dus ook slachtoffers die nauwelijks troost krijgen. De familie van de dader en misschien ook wel de dader zelf. Tristan haalde de wereldpers met zijn laatste daad uit zijn nog prille leven. Op internet stonden duidelijk reacties die misschien wel de sleutel vormen tot het motief: “Wat een lelijke puistenkop! met zo'n hoofd moet je wel zelfmoord plegen...maar dat betekent niet dat je zomaar onschuldige mensen moet meesleuren in je eigen ellende. LOSER! Ik pis op je graf.”
Op hetzelfde forum viel vele malen de populistische term ‘weggejorist’. Een woord dat veelvuldig te lezen valt op het forum van Geen Stijl en bedoeld is als een eufemistische manier om de dader heftig te minachten. Is minachting het antwoord op de duizenden vragen die er heersen? Hoe vaak is Tristan al weggejorist en wat zijn de consequenties van deze buitensluiting? In hoeverre zijn er meer verantwoordelijken dan alleen Tristan zelf? Is iemand die gezien en erkend wordt in zijn bestaan, iemand die er toe doet, iemand die betekenisvol kan en mag zijn in de gemeenschap, is zo iemand in staat om te doen wat gedaan is? De vraag rondom het verstrekken van een wapenvergunning is belangrijk, maar om het wapen voor deze destructieve daad in te zetten is meer nodig dan een foute vergunning. Het gaat dan dus niet om het wel of niet verstrekken van een vergunning, maar veel meer om het uitblijven van een ontmoeting tussen Tristan en de controlerend agent. Wie was er, behalve zijn liefhebbende ouders, in staat om zich om Tristans levenspijn te bekommeren? Zelfs toen hij suicidaal was, leek bekommernis vertaald te worden in opsluiting. Als je geestelijk ziek bent, wordt je weggejorist uit de maatschappij. Veel te gevaarlijk om hem te laten lopen.
Van levenslust naar doodslust
Weggejoriste mensen krijgen signalen dat ze niet meedoen, niets voorstellen, ellendelingen zijn. En ja, mensen die zulke daden plegen, vertonen ellendelingengedrag, laat dat duidelijk zijn. Ze verwoesten de levens van vele mensen. Toch blijft voor mij een groot vraagteken wat weggejoriste mensen doen om zich terug te ‘jorissen’. In mijn praktijk voor contextuele hulpverlening is het een vaak voorkomend thema. Als je weggejorist wordt, maak je destructieve keuzes in je leven. Soms wordt de destructie gericht op de cliënt zelf, soms op anderen, soms gebeurt het onzichtbaar. Als je er niet bij hoort, niet mee kunt doen, beland je uiteindelijk in het gekkenhuis, de gevangenis of het graf. Niet meedoen is letterlijk en figuurlijk dodelijk voor de mens, die als mimetisch wezen de vitamine van contact nodig heeft om te overleven. Van contact word je rustig en ga je leven. Geen verbinding zorgt voor storing. Soms zorgt dat voor anonieme destructieve gedragingen. Eetstoornissen, automutilatie, agressie op jezelf gericht, zijn vaak lange tijd onzichtbaar voor de anderen, zelfs voor de ouders.
In Alphen aan den Rijn leek Tristan niet te kunnen leven met een anonieme aftocht uit het leven. Zijn suďcide is een signaal dat hij het leven waar hij naar verlangde, niet kon vinden. Hij liet het echter niet bij zelfdoding alleen. Hij koos voor een martelaarsdood, waarbij hij een laatste poging deed om gezien te worden. Van levenslust naar doodslust. Hij verliet de anonimiteit. Dat is gelukt. Zijn naam en foto stonden in alle kranten, in binnen- en buitenland. Gisteren werd er zelfs een persconferentie aan hem gewijd. Drie maanden na zijn slachtpartij, praten we nog steeds over hem, iets wat hij volgens mij zo gemist moet hebben toen hij nog leefde. Toen was hij namelijk een vriendelijke jongen die meestal op zichzelf was. Hij koos voor monstergedrag, wellicht als laatste poging om contact te maken met de wereld waar hij 24 jaar geleden als goed mens op gedropt werd in een gelovig gezin. Hij geloofde in God, maar voelde dat zelfs Hij hem wegjoriste. Hoe zeer hij ook zijn gebeden voor een gelukkiger leven inzette, steeds kreeg hij tegenslagen in plaats van een vurig gewenst mirakel. Nu wordt hij weggejorist, maar wellicht was dat voor hem al een vaststaand feit. Wellicht is zijn hoofdmotief dat hij het de wereld betaald wilde zetten dat hij overal werd weggejorist. Zelfs toen hij suďcidaal werd gebeurde dat. Tristan werd eenzaam en verplicht opgesloten. Wat betekent opsluiting voor de suďcidale mens, wat betekende het voor Tristan dat hij werd opgesloten omdat hij dood wilde? Is dat nu niet juist de voeding voor suďcide? Als suďcide een schreeuw is om te kunnen leven, dan is afzonderen toch een uitnodiging om over te gaan tot een poging?
Van feiten naar een relationeel ethisch perspectief
De zaak Tristan doet journalistiek Nederland ontwaken. Het lukt journalisten om in recordtempo een schat aan feitelijke informatie los te peuteren. Daarvoor deert het journalisten niet om overvalmethodieken toe te passen. Iedereen die ook maar iets zou kunnen weten over de dader, wordt opgewacht met een micro! De dader blowde, gamede en schoot schijf. Hij was schizofreen, autistisch en eenzaam. Zijn opa was NSB’er, zijn oma schreef thrillers. Zijn vader schilderde, zijn ouders leefden gescheiden van elkaar, het gezin is streng gelovig. Tristan was 24 jaar, zat al eens tien dagen opgesloten, en kreeg ondanks zijn neiging tot suďcide gewoon een schietvergunning. Allemaal informatie, waarbij het lijkt of kranten strijden om de beste scoop. Die scoops leiden tot discussies. Schande van die vergunning! Gamen toch gevaarlijk? Stop wapenvergunning nu! Wat ontbreekt is een poging om langs de feiten naar de relationeel-ethische kant te wandelen. Wat was de opbrengst van gamen en blowen? Welk onrecht voedde Tristans destructie? Wie heeft het geven en de inzet van Tristan gezien? Bij wie kon hij spreken over zijn conflict met het geloof dat hij ook zo liefhad? Welk onrecht heeft het systeem ervaren rondom het NSB-verleden van opa Van der V.? En wat maakte dat opa koos voor de NSB? Wat is de betekenis van de schrijfsels van oma bezien vanuit haar gezin van herkomst? Op welke manier waren hulpverleners in staat om Tristan te helpen betrouwbare hulpbronnen te zoeken? Is Tristan in staat gesteld om te geven of werd hij door alle problemen steeds verder in de ontvangststand gedrukt? Wegjorissen is synoniem aan: geef niet, wij geven niks om jou, het geeft niet dat je er niet bent, we geven je weg. Geeft niks! Staat niet kunnen geven symbool voor de menselijke keuze over te gaan tot destructieve giften?
Aanvullende voeding
Naast de emotie, pijn, verdriet, boosheid, frustratie en haat die de daden van Tristan hebben gevoed, hoop ik dat er ook plaats is voor een aanvullende voeding. Namelijk dat we met wegjorissen zulke excessen nooit zullen voorkomen. Wat zouden we aan de ouders van Tristan een magnifiek signaal afgeven, als we van dit drama leren dat we moeten stoppen met wegjorissen. Dat we moeten bedenken hoe we in onze omgeving contact kunnen maken, speciaal met die mensen die het lastig vinden om contact te maken. Dat we helpen contact te maken. Dat we aandacht geven aan elkaar. Dat we eenzaamheid als een signaal zien van zorg, in plaats van als een signaal van ‘het was een stille, maar lieve jongen’. Dat we onzichtbare burgers helpen om een plek te ‘jorissen’ in de maatschappij. En dat we wegjorissen voorgoed van de forums wegjorissen. Tristan heeft onze maatschappij heel veel pijn gedaan. We kunnen feitelijk proberen te onderzoeken wat we hadden kunnen doen om hem te weerhouden, we kunnen ook trachten te onderzoeken wat hij de wereld heeft willen zeggen. Als we in staat zijn naar zijn diepe pijn te luisteren, kan Tristan misschien zijn vertrouwen in God weer hervinden en kunnen we samen proberen om in de toekomst adequater te streven naar een maatschappij waarin iedereen mee mag doen. Met dat streven doen we niet alleen recht aan de familie van de dader, maar is er ook (schrale) troost voor hen die meedogenloos uit het leven werden gerukt.
Ivo Mijland
Ivo Mijland werkt als trainer, coach en contextueel hulpverlener bij Ortho Consult in Oirschot. Bovenstaande tekst verscheen op 14 juli 2012 in een verkorte versie in Trouw.
Reactie plaatsen
Reglement
- Alle reacties worden vóór publicatie door de redactie beoordeeld. Wij behouden ons het recht voor reacties te weigeren of in te korten zonder opgaaf van redenen.
- Een inzending mag maximaal 1000 tekens bevatten en moet goed leesbaar zijn.
- Lees andere inzendingen zodat u in uw reactie niet in herhaling vervalt maar nieuwe argumenten geeft. De reactie moet inhoudelijk zijn en iets waardevols toevoegen aan het artikel. Dus bijvoorbeeld geen agressief taalgebruik.
