11/6/08
Reactie op de boekbespreking van Jan Greven
De dialoog tussen de godsdiensten is van groot belang, maar niet makkelijk. Sommigen menen dat die dialoog hetzelfde betekent als: het maakt niet meer uit, want we geloven allemaal hetzelfde. Anderen daarentegen denken dat alles bij het oude blijft en dat de traditionele posities nog prima mee kunnen.
Dat laatste schijnt ook Jan Greven te denken. Ik maak dat op uit zijn recensie in Trouw 3 juni jl. van het boek: Het christendom en de wereldreligies, onder redactie van Staf Hellemans en Judith Frishman. In dit boek worden niet alleen christendom, islam, jodendom en boeddhisme deskundig besproken, maar ook wordt bezien welke visie deze godsdiensten hebben op andere religies. Ook komt een grondige bespreking van mystiek in verschillende religies ter sprake, waar de bekende gedachte, onder meer door Karen Armstrong uitgedragen, dat mystiek mensen uit alle religies verenigt, op uitdagende wijze onder kritiek wordt gesteld.
Dit alles veegt Greven met één zwaai van tafel: “Collegedictaten waar een nietje doorheen geslagen is.” Maar dan put Greven uit eigen theologiestudie en haalt herinneringen op aan de zendingswetenschapper Johan Bavinck en diens visie op mystiek. De “milde reformatorische benadering” noemt Greven dat.
Geheel ten onrechte. Bavinck was ervan overtuigd dat mystiek haaks stond op de bijbel en neerkwam op een monistische visie. Het onderscheid tussen God en mens zou verdwijnen in de eenheid van het monisme, en dit zowel in oosterse als westerse mystiek, waarop hij was gepromoveerd. Bavinck spreekt op typisch protestantse wijze over de mystiek in hemzelf, maar bedoelt daarmee de ‘aanvechting’ die hem afhoudt van het zuivere evangelie. Voor Bavinck is de mystiek een zuigend moeras en het enige sympathieke is dat hij het met name in zichzelf onderkent.
Maar intussen doet Bavinck alle religies schromelijk onrecht aan. Bovendien beschouwt Bavinck de mystiek hier vanuit een hopeloos dogmatisch vooroordeel, waarover opmerkelijk genoeg bij katholieke tijdgenoten héél anders werd gedacht. Hier is geen sprake van dialoog tussen de godsdiensten, want er is geen millimeter ruimte voor goddelijke waarheid in andere religies, zelfs niet bij de ‘milde’ Bavinck. Als Greven het boek echt had bestudeerd had hij begrepen dat de oude reformatorische patronen echt niet zomaar herhaald kunnen worden. Jammer dat Greven zijn eigen hokje niet durft te verlaten. Dialoog tussen de godsdiensten is van groot belang, maar niet makkelijk.
Marcel Poorthuis
Marcel Poorthuis is coördinator Relatie Jodendom Christendom aan de Faculteit Katholieke Theologie te Utrecht.
Reacties
Geachte prof. Poorthuis. Een scherpe analyse. Moeten we Karen Armstrong volgen in haar uiterst positieve benadering over wat religies gemeenschappelijk hebben: de compassie?
Of is het niet allemaal rozengeur en maneschijn in de interreligieuze dialoog?
Henk Degen, oprichter Platform Interreligieuze Dialoog in Nederland, voorzitter Werkgroep Kompas
Henk JF Degen - 's-Hertogenbosch
Reactie plaatsen
Reglement
- Alle reacties worden vóór publicatie door de redactie beoordeeld. Wij behouden ons het recht voor reacties te weigeren of in te korten zonder opgaaf van redenen.
- Een inzending mag maximaal 1000 tekens bevatten en moet goed leesbaar zijn.
- Lees andere inzendingen zodat u in uw reactie niet in herhaling vervalt maar nieuwe argumenten geeft. De reactie moet inhoudelijk zijn en iets waardevols toevoegen aan het artikel. Dus bijvoorbeeld geen agressief taalgebruik.
