15/9/06
Geen god in de grondwet
In het ontwerp voor een Europese ‘grondwet’, voorlopig op een dood spoor beland na de negatieve uitslag van volksraadplegingen in Frankrijk en Nederland, staan twee passages die te maken hebben met levensbeschouwing. In het voorwoord wordt verwezen naar het spirituele en morele erfgoed van Europa, en in de verdragstekst zelf wordt vastgelegd dat de Europese Gemeenschap regelmatig en gestructureerd contact moet houden met kerken en andere levensbeschouwelijke groeperingen.
Die twee passages zouden iedereen tot grote tevredenheid moeten stemmen.
De verwijzing naar het spirituele en morele erfgoed geeft aan dat het ‘nieuwe’ Europa niet alleen een politieke en economische eenheid wil zijn, maar ook, zoals Jacques Delors, een van de founding fathers van dit nieuwe Europa al bepleitte, een ‘ziel’ wil hebben. Europa wil ook een waardegemeenschap zijn, met een eigen ‘levensbeschouwing’, een eigen ‘ethos’, waarin ruimte is voor culturele, morele en religieuze componenten.
En de bepaling over regelmatig contact met levensbeschouwelijke groeperingen – en dan denken we natuurlijk niet alleen aan de gevestigde en grote instituties, maar ook aan kleinere en nieuw opkomende – houdt de erkenning in dat die in feite een rol spelen in het leven van de Europese Gemeenschap. Men stapt dus niet in de valkuil van een al te simpele doctrine over de scheiding van kerk en staat. En men mikt op méér dan alleen maar op het passief tolereren van levensbeschouwelijke stromingen.
Veel méér dan dit kan men niet vragen van een Gemeenschap die in principe een seculier, een ‘werelds’ project is. Want dit seculiere Europa heeft niet als eigen roeping bepaalde levensbeschouwelijke stromingen te promoten, en het bezit noch de competentie noch de criteria om daarover waardeoordelen uit te spreken. Dus over ‘god’ kan men maar beter zwijgen. De grondwetten van de meeste landen in Europa geven daarbij het goede voorbeeld, want naar een god wordt daarin niet verwezen. Landsregeringen opereren op basis van een mandaat van hun burgers, en dat moet ook voor een Europees bestuur gelden. ‘God wil het’ is binnen de seculiere Europese gemeenschap geen valide argument. Theocratieën, staatskerken en geprivilegieerde kerken zijn ondingen.
Het is natuurlijk denkbaar, en zelfs te verwachten, dat er fricties blijken te zijn of te ontstaan tussen enerzijds de waarden die door de Europese Gemeenschap worden voorgestaan en anderzijds de visies van levensbeschouwelijke groeperingen. Dat vraagt om een geduldige dialoog, juist ook via de voorgestelde structurele contacten. De uitkomst daarvan kan zijn dat de Europese Gemeenschap ‘bijdraait’ omdat men de waarde van andere visies gaat erkennen en in het eigen statuut incorporeert, maar het kan er ook op uitlopen dat die Europese Gemeenschap, alles gehoord hebbend, besluit dat specifieke wensen van bepaalde levensbeschouwingen toch niet worden gehonoreerd. Zo wordt het Europese democratische spel nu eenmaal gespeeld.
‘Christelijk’ Europa?
Die redelijke tevredenheid met de conceptgrondwet was er overigens niet overal. In de jaren dat die grondwet werd voorbereid is er ook, en met name in bepaalde rooms-katholieke kringen, stevig gelobbyd om dat spirituele en morele erfdeel ook nader te omschrijven, namelijk als ‘christelijk’. Daarin is men gelukkig niet geslaagd.
Waarom gelukkig niet? Op zich leek zo’n poging niet onredelijk. Niemand die enige weet heeft van de Europese geschiedenis kan redelijkerwijze ontkennen dat de christelijke levensvisie, de christelijke cultuur en het christelijke waardesysteem Europa sterk hebben getekend en dat nog doen. Maar slechts één levensbeschouwelijke groepering met naam en toenaam aanwijzen kan natuurlijk niet; wie niet imperialistisch wil overkomen moet dan proberen volledig te zijn. Ook de oude voorchristelijke levensbeschouwingen tekenden Europa en doen dat nu nog. De levensbeschouwingen van de Verlichting en het Humanisme – zelf ook nogal gevarieerd – zouden dan ook uitdrukkelijk vermeld moeten worden. En zeker ook het islamitische gedachtegoed, dat aan een tweede ‘Europese’ bloeiperiode lijkt begonnen.
En moeten we daarna dan ook nog gaan afwegen welke stroming het sterkst was en is? En gaan we dan aan de sterkste stromingen een hogere status en een groter gezag toekennen? De opstellers van de conceptgrondwet hebben ons gelukkig die dwaze vragen bespaard.
Binnenkort gaat de Europese Gemeenschap, met Duitsland als voorzitter, bekijken of aan de in eerste ronde gesneuvelde Europese grondwet een nieuw – en minder ambitieus – leven kan worden ingeblazen. Dat is een exercitie die de moeite waard is. Maar krijgen we dan ook een nieuwe discussie over het christendom als Europees waardesysteem, of over God in de Grondwet? Alsjeblieft niet. Trouwens, christenen hebben aan hun god in de loop der tijden meerdere gezichten gegeven, en hun waardesystemen sluiten echt niet naadloos op elkaar aan. Dus over wie of wat zouden we het moeten hebben?
Levensbeschouwelijke groeperingen mogen best blijven geloven dat hun waardesystemen de best denkbare zijn, en mogen ook blijven proberen die algemener geldend te maken in het nieuwe Europa. Maar zij zijn niet de enige spelers op het toneel van het seculiere Europa dat we aan het bouwen zijn.
Ruud Bunnik
De hierboven aangeboden gedachten zijn geformuleerd door het Werkverband voor de Rechtscultuur in de Kerken (WRK), een groep die studie maakt van het functioneren van de kerkorde. In de huidige periode van haar bestaan concentreert het WRK zich op de kerkorde in de rooms-katholieke kerk.
Het WRK is lid van het Europees Netwerk Kerk in Beweging, waarin kerkelijke vernieuwingsbewegingen uit een flink aantal Europese landen elkaar ontmoeten en samenwerken. Vanuit dit samenwerkingsverband zijn in de afgelopen jaren al enkele malen commentaren en suggesties gepubliceerd rondom de verdere ontwikkelingen van de Europese Gemeenschap, met name waar het betreft de plaats en rol van levensbeschouwingen.
Reactie plaatsen
Reglement
- Alle reacties worden vóór publicatie door de redactie beoordeeld. Wij behouden ons het recht voor reacties te weigeren of in te korten zonder opgaaf van redenen.
- Een inzending mag maximaal 1000 tekens bevatten en moet goed leesbaar zijn.
- Lees andere inzendingen zodat u in uw reactie niet in herhaling vervalt maar nieuwe argumenten geeft. De reactie moet inhoudelijk zijn en iets waardevols toevoegen aan het artikel. Dus bijvoorbeeld geen agressief taalgebruik.
