15/7/09
Spiritualiteit is een oefening in ootmoed
Wat is spiritualiteit? Ho, nu niet vlug doorbladeren naar de natuurrubriek omdat u liever over concrete aardslakken leest dan over zoiets ‘zweverigs’ als spiritualiteit. Laten we heel alledaags beginnen bij de mensen die in deze krant staan. Wat doen zij? Ze verlangen. Studenten in Iran wensen meer democratie; iemand streeft naar een kerk voor alle gezindten; sommige kamerleden willen bedrijven steunen terwijl andere geen steun willen bedrijven; mensen zetten hun zinnen op een mooie woning. hopen op een nieuwe baan, een levenspartner enzovoorts.
Is dat zweverig? Nee, antwoordt u, dat zijn allemaal concrete doelen. Zelf streeft u ook naar zulke dingen. En wat gebeurt er als u zo’n doel bereikt hebt? Dan bent u gelukkig, zegt u. U ervaart zin in uw leven. Hoe lang?Toch wel een paar weken. Of een maand. Of zelfs een jaar. Maar dan steekt de onrust weer de kop op. U wilt de huiskamer van uw woning vergroten. Een nog interessantere baan wenkt. Uw partner blijkt anders te zijn dan u dacht. Kortom, uw verlangen blijkt niet volledig vervuld.
Daar hadden de oude Grieken ook al last van. Toen de apostel Paulus in Athene rondliep, zag hij overal godenbeelden staan: een voor schoonheid, een ander voor macht, weer andere voor liefde of rijkdom. Maar de Grieken wisten dat, als je al die dingen verkregen had, er altijd een verlangen overblijft. Vandaar dat ze ook een altaar voor de ‘onbekende god’ (agnostos theos) hadden neergezet. Een klassieke zet.
Geluksmomenten zijn vonken van het goddelijk mysterie
Wanneer ook u ontdekt dat de dingen die u nastreeft niet volledig bevredigen, dan zon u eens een stapje terug kunnen doen om naar uw verlangen zelf te kijken. Vanaf dit moment (schrik niet) bent u bezig met spiritualiteit. Wat valt dan op? Dat uw verlangen oneindig is. Het richt zich uiteindelijk op de Oneindige, die de religies ‘God’ noemen en weer anderen ‘Iets’ of de ‘zin van het leven’. “Onrustig is ons hart, totdat het rust in U”, bad Augustinus.
Onze hele economie draait om de jacht naar dingen. Maar die blijken bij nader inzien niet zo concreet te zijn als het leek - eerder een illusie. Huizen, banen en zelfs levenspartners voldoen minder dan u dacht en gaan vroeg of laat weer voorbij. Het enige wat echt concreet is, is uw verlangen dat immers altijd blijft. Daarom wilt u voortaan een spiritueel leven leiden. Hoewel:‘wilt’?Je kunt niet meer anders. Het alternatief is zelfbedrog.
Vroeger was spiritualiteit (‘geloof’) gebonden aan bepaalde religieuze tradities, met allerlei regels en voorschriften. Als je gereformeerd was mocht je op zondag geen ijsje kopen en moest je de drie formulieren van enigheid aanvaarden. Was je rooms, dan prevelde je weesgegroetjes en kreeg je van masturbatie een rare rug.
Spiritualiteit is vandaag aan die vaste kaders ontsnapt en wordt individueel ingekleurd. Daarom heeft ze vandaag vele verschillende vormen, wat tureluurs kan maken. Maar het onderliggende, o zo concrete verlangen naar de Oneindige is hetzelfde.
Die vroegere verboden om ijsjes op zondag te eten of te masturberen hadden de bedoeling om het verlangen op God te richten. Probleem is dat zoiets niet echt kan. Dan maak je van de Oneindige een doel, zoals een huis of nieuwe baan. Maar God is een mysterie. Dit besef is de pijnlijke kern van het spirituele leven. Religie is dan ook niet een soort wetenschap die de wereld wil verklaren (een hardnekkig misverstand), maar wekt ontzag voor het onverklaarbare van de wereld. Ze draagt het mysterie van de schepping onder haar hart, het geheim van de ander, het raadsel dat ik voor mijzelf ben.
Hier ligt de sleutel tot levenskunst. “Ontzag voor de Heer (en zijn naam is onuitsprekelijk) is het begin van wijsheid”, zegt de Bijbel. De doelen waarnaar je streeft, hou je voortaan los in de hand. Dat is goed voor hart en bloedvaten. Je weet dat ze je verlangen niet echt stillen. Wel helpen ze jezelf te ontplooien. Door een nieuw huis te kopen of in zee te gaan met een partner, geef je zin aan je leven.
Tegelijk besef je dat je die zin niet zelf ophoest. Momenten van geluk heb je niet in de hand. Ze zijn vonken van het goddelijk mysterie. Terwijl je niets vermoedend op de ladder staat om je huiskamer te vergroten, gaat ineens de hemel open. Of je drukt je partner tegen je aan en vergeet alles om je heen. Maar probeer je dat de eerstvolgende keer weer, dan blijf je denken aan de auto die een beurt nodig heeft. Spiritualiteit is een oefening in ootmoed. Nederigheid is niet ontkennen wie je bent, maar afwijzen wat je niet bent. We zijn God niet. Wat valt er dan een hoop van je af.
Jacques Suurmond
Jean-Jacques Suurmond is psychotherapeut, predikant en columnist van Trouw. In dit dagblad (www.trouw.nl) schreef hij op dinsdag 23 juni 2009 bovenstaande in zijn wekelijkse column. Zie ook www.jean-jacquessuurmond.nl.
Reactie plaatsen
Reglement
- Alle reacties worden vóór publicatie door de redactie beoordeeld. Wij behouden ons het recht voor reacties te weigeren of in te korten zonder opgaaf van redenen.
- Een inzending mag maximaal 1000 tekens bevatten en moet goed leesbaar zijn.
- Lees andere inzendingen zodat u in uw reactie niet in herhaling vervalt maar nieuwe argumenten geeft. De reactie moet inhoudelijk zijn en iets waardevols toevoegen aan het artikel. Dus bijvoorbeeld geen agressief taalgebruik.
